Czas jako kategoria językowo-kulturowa w polszczyźnie

Joanna Szadura

Uzyskaj dostęp

Zakup książkę

ISBN/ISSN:

978-83-7784-974-3

DOI:

Wydawnictwo:

Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej

Rok wydania:

2017

Liczba stron:

439

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

Bibliografia:

Szadura, Joanna. Czas jako kategoria językowo-kulturowa w polszczyźnie. Red. . Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2017, 439 s. ISBN 978-83-7784-974-3

Bibliografia refWorks:

RT Book, Whole

SR Electronic(1)

A1 Szadura, J.

T1 Czas jako kategoria językowo-kulturowa w polszczyźnie

PB Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej

PP Lublin

YR 2017

SN 978-83-7784-974-3

Bibliografia BibTex:

@Book{ 204463, author = "Szadura, Joanna", editor = "", title = "Czas jako kategoria językowo-kulturowa w polszczyźnie", publisher = "Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej", year = "2017", address = "Lublin", isbn = "978-83-7784-974-3" }

Bibliografia endNote:

TY - BOOK

AU - Szadura, Joanna

ED -

TI - Czas jako kategoria językowo-kulturowa w polszczyźnie

PB - Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej

CY - Lublin

PY - 2017

SN - 978-83-7784-974-3

ER -

Netografia (standard APA):

Szadura, Joanna. Czas jako kategoria językowo-kulturowa w polszczyźnie [baza danych online] Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2017 [dostęp: 01 08 2024]. Dostęp w Ibuk Libra: https://libra.ibuk.pl/reader/czas-jako-kategoria-jezykowo-kulturowa-w-polszczyznie-joanna-szadura-204463.

człowiek, czas, koncepcja czasu, czas językowy, modele ruchomego czasu

O czym jest ta książka? Na pewno nie jest o czasie ujmowanym jako wielkość fizyczna. Jest o człowieku i o tym, jak człowiek czas rozumie, jak go przeżywa, mierzy, segmentuje, ocenia, jak wpisuje weń swoje życie. Traktuje o czasie jako „nieun...

Więcej

ISBN/ISSN:

978-83-7784-974-3

DOI:

Wydawnictwo:

Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej

Rok wydania:

2017

Liczba stron:

439

XML:ISBN/ISSN:

ONIX MARC21

Wstęp10
I. Pojęcie kategorii w filozofii języka i językoznawstwie18
1. Od substancji do struktury. Arystotelesa nauka o kategoriach a kategorie intelektu Immanuela Kanta19
2. Kategoria w słownikach języka polskiego i opracowaniach lingwistycznych24
3. Obiektywność, subiektywność czy intersubiektywność kategorii – refleksja językoznawcza44
II. Wymiary czasu54
1. Czym jest czas? Obiektywne i subiektywne rozumienie czasu w filozofii i socjologii55
1.1. Czas jako byt samoistny (atomiści, I. Newton)55
1.2. Relacyjna teoria czasu (Arystoteles, G. W. Leibniz)58
1.3. Czas jako forma poznania rzeczywistości (eleaci, sceptycy, I. Kant)61
2. Społeczno-kulturowy wymiar czasu63
2.1. Czas wytworem życia zbiorowego (É. Durkheim)64
2.2. Koncepcja czasu społecznego (E. Tarkowska)66
2.3. Czas – kluczowa idea kulturowa (M. Eliade, A. Guriewicz)67
3. Różnorodność czasów70
3.1. Czas jakościowy72
3.2. Czas ilościowy78
4. Opisać (wielo)czas82
3.3. Rywalizacja dwu modeli czasowości i jej skutki82
4.1. Strefowa teoria czasu L. Bielawskiego84
4.2. Strefowa teoria czasu a lubelska etnolingwistyka kognitywna96
III. Lingwistyczne ujęcie czasu100
1. Język w czasie102
2. Czas w języku108
3. Czas językowy117
3.1. „Przyjęzykowe” wykładniki kategorii czasu117
3.2. Językowe wykładniki kategorii czasu w polszczyźnie122
3.2.1. Leksykalne wykładniki kategorii czasu122
3.2.1.1. Konceptualizacja czasu w świetle danych etymologicznych123
3.2.1.2. Czas w leksyce129
3.2.1.2.1. „Jednoczesność”129
3.2.1.2.2. „Poprzedzanie w czasie”132
3.2.1.2.3. „Następowanie w czasie”140
3.2.1.2.4. „Trwanie”144
3.2.1.2.4.1. „Krótkotrwałość”144
3.2.1.2.4.2. „Długotrwałość”148
3.2.1.2.4.3. Dokładne i niedokładne jednostki czasu152
3.2.1.2.5. „Powtarzalność w czasie”207
3.2.1.2.6. „Tempo”216
3.2.2. Morfologiczne wykładniki kategorii czasu230
3.2.2.1. Słowotwórcze wykładniki kategorii czasu231
3.2.2.1.1. Teraźniejszość („teraz”)231
3.2.2.1.2. Przeszłość („przed”)231
3.2.2.1.3. Przyszłość („po” i „na nowo”)240
3.2.2.1.4. Ponadczasowość („zawsze”)250
3.2.2.1.5. Trwanie („początek-koniec”, „krótko-długo”)250
3.2.2.2. Aspekt252
3.2.2.3. Czas gramatyczny256
3.2.2.4. Nieokreślone formy czasownika – bezokolicznik i imiesłów262
3.2.2.5. Nieosobowe formy czasownika263
3.2.3. Składniowe wykładniki kategorii czasu264
3.2.3.1. Tok czasowy orzeczenia – „długo-” i „krótkotrwałość”, „powtarzalność”, „fazowość”265
3.2.3.2. Okolicznik272
3.2.3.3. Złożone konstrukcje temporalne274
3.2.3.3.1. Zdania współrzędne276
3.2.3.3.2. Zdania podrzędne czasowe276
3.2.3.3.3. Imiesłowowy równoważnik zdania280
3.2.4. Czas w metaforze pojęciowej283
3.2.4.1. Polskie metafory czasu285
3.2.4.2. Pojęciowe modele czasu289
3.2.4.2.1. Model ruchomego czasu290
3.2.4.2.2. Model ruchomego ‘ja’292
3.2.4.3. Model ruchomego czasu cyklicznego293
3.2.4.2.3. Model ruchomego ‘ja’ i ruchomego czasu293
IV. Polskie strefy czasu. Wybrane analizy etnolingwistyczne298
1. Strefa czasu regulowana rytmami natury. Konceptualizacja polskiego tygodnia z perspektywy etnolingwistycznej298
2. Strefa czasu socjologicznego regulowana rytmem biologicznym życia człowieka. Niedzielnik – lygus albo kościelnik. Językowo-kulturowy aspekt prognostyków narodzinowych308
3. Strefa czasu „płytkiej” historii. Pomożecie? Pomożemy! Polskie lata 70. XX w. a mit Edwarda Gierka336
4. Strefa czasu historii i tradycji. W Zwiastowanie i robaczek, i żmija z ziemi zmartwychwstanie. O pewnej różnicy w interpretacji słowiańskiego kalendarza ludowego w kontekście Slavia Latina i Slavia Orthodoxa354
Podsumowanie374
Bibliografia380
Wykaz źródeł412
Summary436

2Kategoriawsłownikachjęzykapolskiegoiopracowaniachlingwistycznych29

tstanowczy,bezwarunkowy’;kategorycznyimperatywKantatnakazmoralny,

zaktórymbezwzględnieiśćnależy’[ArctISJP]

Teniwszystkiepóźniejszesłownikijużnieodnotowująznaczeniaodnoszą-

cegosiędopodziałunakategorieKoncentrująsięonenasemantycznejfunk-

cjiwzmocnieniasiłyorzekaniainakazowościOdwołująsięprzytymdodwu

tradycjiﬁlozoﬁcznych,napierwszymplaniestawiającimperatywkategoryczny

Kanta(jakwSJPDor,PSWPZgół,USJPDub)

alboodnoszącsiętylkodotra-

dycjiKanta(jakwSWJPDun,ISJPBań,NSJPSob,SJPPWNpl,WSJPŻmigr)11

32Znaczenierzeczownikakategorycznośćrozwijałosięanalogiczniedo

motywującegogoprzymiotnikakategoryczny,doktóregoodsyławiększośćnotu-

jącychtosłowoleksykografów[zobSJPWar;SJPSzym;SWJPDun;ISJPBań;

USJPDub]AleoilejeszczewXIXwjegoznaczeniełączonoztwyraźnością,

dokładnością,stosownądoszczegółów’[SWil],otylewspółcześnieeksponuje

sięwyłączniewzmocnieniesiłypredykacji(nakazu),stądznaczenietstanowczość,

bezwzględność’[SJPDor]

33Ewoluowałorównieżznaczenieprzysłówkakategorycznie12Pierwot-

niełączonojewpierwszejkolejnościzprecyzjąorzekania(ﬂpokategoriach”),

anastępnie–zsiłąpredykacjiinakazowościąStopniowewycofywaniesiępierw-

szegoznaczeniadokumentujądeﬁnicjeleksykograﬁczne,portwyraźnie,dokład-

nie,poszczegółach;stanowczo’[SWil;podobnieSJPWariArctISJP]Współczes-

nesłownikiznaczeniazwiązanegozprecyzyjnościąorzekanianienotują[zob

SJPDor;PSWPZgół;USJPDub]

34Podsumowując,deﬁnicjesłownikoweudokumentowałyewolucjęznacze-

niowąanalizowanychtusłówPierwotnie,zgodniezklasycznymrozumieniem

10PornpzdeﬁnicjąUSJPDub:książktniedopuszczającysprzeciwu,zastrzeżeń,wyrażają-

cyczyjąśstanowczość;stanowczy,zdecydowany’;ﬁlozimperatywkategorycznytwetyceKanta:

bezwarunkowynakazmoralnyzobowiązującyczłowiekadoprzyjęciatylkotakichzasadpostępo-

wania,jakiewkażdejchwilimogłybysięstaćnormamipowszechnymi’;logzdaniekategoryczne

tzdanieasertoryczne(tsąd,zdaniestwierdzającedanystanrzeczy,tznorzekające,żejesttakatak,

anie,żemusibyćczymożebyćtakatak’),zdanieproblematyczne(tzdaniewyrażającemożliwość

istnieniaokreślonegostanurzeczy’)lubzdanieapodyktyczne(tzdanie,wktórymwystępujenp

słowomusilubzwrotjestrzecząkonieczną,aby’)’,tjlogtwypowiedź,wyrażeniesensowneoznaj-

miające(orzekającecośoczymś),któremożebyćtylkoalboprawdziwe,albofałszywe’

Pornptzdecydowanyiniedopuszczającysprzeciwu’;imperatywkategorycznytwetyce

Kanta:nakazmoralnyzobowiązującydoprzyjęciatylkotakichzasadpostępowania,jakiewkaż-

dejchwilimogłybysięstaćnormamipowszechnymi’[SJPPWNpl]

Wielesłownikówwprzypadkuprzysłówkakategorycznieodsyładoznaczeniaprzymiot-

nikakategorycznyTakązasadęprzyjętowSJPSzym,SWJPDun,ISJPBańNiektóresłowniki(np

NSJPSob,WSJPŻmigr)nieodnotowałytejformy

Brak wyników

Czas jako kategoria językowo-kulturowa w polszczyźnie

Treść książki

Znajdź bibliotekę blisko siebie, i uzyskaj dostęp do ebooka w systemie IBUK Libra