Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
I.Wprowadzenie
wadziłz(lubzastosowałdo)historiinowożytnejEuropy.Zosta-
łaonawykorzystanadowyjaśnieniaorganizacjiwewnętrznej
takżeinnychpaństw5.
Zachowaniepaństwwczasiepokojuiwojnypróbowaliwy-
jaśnićnietylkofilozofowieihistorycy,aletakżemężowiestanu.
WoodrowWilson,wprojekcienotynapisanymwlistopadzie
1916roku,zauważył,żeprzyczynytoczącejsięwówczaswojny
byłyniejasne,żenarodyneutralneniewiedziały,dlaczegosię
onarozpoczęła,ajeślizostałybywniąwciągnięte,niewiedzia-
łyby,ocomiałybywalczyć6.Częstojednak,abydziałać,mu-
simyprzekonaćsamychsiebie,żeznamyodpowiedzinatakie
pytania.Wilson,kuwłasnemuzadowoleniu,wkrótcedotego
doszedł.Byłonjednązwielupostacihistorycznych,które,wpro-
wadzającostrerozróżnieniemiędzypaństwamipokojowymi
aagresywnymi,przypisałydemokracjomwszystkiecechytych
pierwszych,apaństwomautorytarnym-wszystkiecechytych
drugich.Częstotliwośćwojenłączonajest,wmniejszymlub
większymstopniu(wzależnościodautora),zrodzajemrządu
danegokraju.NaprzykładCobdenwprzemówieniuwLeeds
wgrudniu1849rokumówił:
Gdziewypatrujemyzbierającychsięczarnychchmurwojny?Gdzie
możemyjedostrzec?Nadespotycznejpółnocy,gdzieodwolijednego
człowiekazależylosczterdziestumilionówpoddanych.Jeżelichce-
mywiedzieć,skądpłyniedrugieniebezpieczeństwowojnyiniepo-
kojów,towłaśniezRosji-ztegonieszczęsnegoiupodlonegokraju,
Austrii-następnejwkolejnościpodwzględemdespotyzmuibarba-
rzyństwa,itamteżwidzimynajwiększeniebezpieczeństwowojny;
wimwiększymstopniujednakludnośćrządzisięsama-jakwAn-
glii,weFrancjiczywAmeryce-tymłatwiejodkryjemy,żeludzienie
5L.Ranke,TheGreatPowers,przeł.H.H.VonLaue,w:T.H.VonLaue,Le-
opoldRanke,Princeton1950.Zob.takżenp.L.Homo,RomanPoliticalInsti-
tutions,London1929,wszczególnościs.146,364-369.
6A.S.Link,WoodrowWilsonandtheProgressiveEra,NewYork1954,
s.257in.
28
