Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
I.Wprowadzenie
niezależnieodtego,gdzieżyją.Istniejątakżeróżnice,aposzu-
kiwanieprzyczynjestpróbąwytłumaczeniatychróżnic.Aby
wyjaśnićskutki-czyniepokoinasnotorycznośćkradzieży,czy
wojny-trzebabadaćzróżnicowanerelacjespołecznemiędzy
ludźmi,atozkoleiwymagabadaniapolityki.
Czyczłowiekawspołeczeństwiemożnazrozumiećlepiejpo-
przezbadaniesamegoczłowiekaczyteżpoprzezbadaniecałego
społeczeństwa?Najbardziejsatysfakcjonującymrozstrzygnię-
ciemwydajesiębyćodebranietemupytaniucharakterualter-
natywyiodpowiedź:npoprzezoba”.To,odczegozaczynamy
wyjaśnianiewydarzeń,niejestjednakbezznaczenia.Wielebny
ThomasMalthusnapisałkiedyś,żenmimoiżinstytucjeludzkie
wydająsiębyćistotnąiwprostoczywistąprzyczynąwielunie-
szczęść,któreludzkośćprzechodzi,tojednakwrzeczywistości
mająoneznaczeniedrugorzędnewporównaniuzgłębokimi
iistotnymiprzyczynamirozpusty,któremącącałybiegżycia
ludzkiego”4.Rousseaupatrzyłnatensamświat,natensamwa-
chlarzzdarzeń,aleichzasadniczychprzyczyndoszukiwałsię
gdzieindziej.
PodążanietropemRousseaurodzikolejnepytania.Takjak
ludzieżyjąwpaństwach,takpaństwaistniejąwświeciepaństw.
Jeżeliterazbędziemychcieliposzukaćodpowiedzinapytanie,
dlaczegodochodzidowojen,toczypowinniśmypodkreślać
rolępaństwa,zjegospołecznąiekonomicznątreściąorazjego
politycznąformą,czyteżpowinniśmyskupićsięprzedewszyst-
kimnatym,coczasaminazywanejestspołecznościąpaństw?
Iznówmożnabypowiedzieć,żedziałaniateniemusząbyć
traktowanejakoalternatywneimożnaprowadzićjerównole-
gle,niemniejwielumyślicielikładłonaciskbądźnapierwszą,
bądźnadrugąkwestię,przezcodochodzilidorozbieżnych
wniosków.Ci,którzypodkreślająrolępaństwa,wpewnym
sensiepodążająślademMiltona.Ontłumaczybolączkiświata
4T.R.Malthus,Prawoludności,wyd.objaśn.ipoprz.przedm.A.Krzyżanow-
ski,przetł.K.Stein,Warszawa1925,s.92-93.
26
