Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
RozdziałI.Udziałczynnikaspołecznegowwymiarzesprawiedliwościwperspektywie...
29
Rozwójeuropejskichtotalitaryzmówistotniezahamowałdziałalnośćsądow-
nictwazudziałemprzedstawicielispołeczeństwa.Uczestnictwoczynnikaobywa-
telskiegowsprawowaniuwymiarusprawiedliwościstałowoczywistejsprzeczności
zgłoszonymiprzezfaszyzmpostulatamistatolatrii,terrorupaństwowegoiprymatu
władzynadjednostkąijejprawami.JakzauważaMarianRybicki,faszyzmatakował
sądyzudziałemczynnikaspołecznego,azwłaszczasądyprzysięgłychjakotęformę
udziałuobywateliwwymiarzesprawiedliwości,którejutrzymaniemogłoutrudniać
realizacjędyktatorskichplanówreżimówtotalitarnych,zmierzającychdocałkowi-
tegoobezwładnieniaspołeczeństwa.nAtakinasądyprzysięgłychstanowiąjeden
zetapów,fragmentszerszejofensywy,mającejnaceluwyparcieczynnikaspołecz-
nego,zarównozsądownictwa,jakizadministracjilokalnejizinnychinstytucji
życiapublicznego.Dawnyspórpomiędzyobrońcamisądówprzysięgłychazwolen-
nikamisądówławniczych,prowadzonydotądgłówniezudziałemprzedstawicieli
naukiprawaipraktykiwymiarusprawiedliwości,spór,wktórymwtokurzeczo-
wejdyskusjipadałosporosłusznychpropozycji,mającychnaceluusunięcierze-
czywistychniedostatkówibrakówsądówprzysięgłych(np.postulatyzapewnienia
udziałuprzysięgłychworzekaniuokarze,wprowadzeniauzasadnieniawerdyktów,
większejtroskiowłaściwydobórprzysięgłychzpunktuwidzeniaichkwalifikacji
moralnych,umysłowychiin.)przekształciłsięnaskutekskoncentrowanegoataku
faszyzmunatęinstytucjęwwielkispórpolityczny,skupiającyuwagęszerokichmas
społeczeństwaipartiipolitycznych.Systemsądówprzysięgłych,wrazzcałąjego
mechanikąpowoływaniaławyprzysięgłych,dużąliczebnościątejławyoraztradycją
tejinstytucji,wyrosłejzwalkizabsolutyzmem,stanowiłprzeszkodęnadrodzedo
pełnegoopanowaniasądownictwaiuczynieniazeńpowolnegonarzędziawrękach
reżimufaszystowskiego.Wwalcezsądamiprzysięgłychfaszyzmwykorzystywał-
rzeczjasna-wszelkieargumentyizarzutypodnoszoneprzezprzeciwnikówtych
sądów,nawetjeżeliwychodzilionizcałkiemodmiennychprzesłanekimielinacelu
usprawnieniedziałalnościczynnikaspołecznegowsądach,aniejegoograniczenie
lubzniesienie”36.
PodojściudowładzywNiemczechnazistówsądyławnicze–jużwcześniej
zmodyfikowaneiograniczonewswychkompetencjach–zostałydefinitywnie
zlikwidowane,awymiarsprawiedliwościzostałwcałościpodporządkowanyapa-
ratowipaństwatotalitarnego,zgodniezkierunkiemzmianzapowiedzianychprzez
AdolfaHitlerawjednymzjegowczesnychprzemówień:nWkroczymydoinstytucji
wymiarusprawiedliwościitymsposobemsprawimy,zenaszaPartiastaniesięczyn-
nikiemdecydującym”37.Sądownictwoniemieckieopartezostałonasystemiesądów
specjalnych(Sondergericht),wprowadzonychustawązdnia21lutego1933r.Istot-
36
M.Rybicki,ŁawnicyludowiwsądachPRL,Warszawa1968,s.27-29.
37
D.Kaliński,SądywIIIRzeszy.JakHitlerprzejąłkontrolęnadwymiaremsprawiedliwości?,https://
wielkahistoria.pl[dostęp:2sierpnia2020].
