Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
Narratologiavs.ludologia
międzytymżedziełem(awłaściwiesłowami,zktórychjestzbudowane)akon-
tekstami,wjakichpoprzedniobyłoużywane.Tutajzajmiemysiętymrodza-
jeminterakcji9,którydokonujesięwewnątrzpowieści.
OkreślającpowieśćDostojewskiegomianempolifonicznej,Bachtinzazna-
cza,żeniechodzio
zwykłądialogowąformęprezentacjipewnychtreści,homofonicznieujętychiumieszczonych
nastabilnymijednolitymtleprzedmiotowegoświata.Chodzituodialogowośćnajwyższego
stopnia,odialogowośćostatecznejcałości.Podtymwzględemcałośćdramaturgiczna(ś)jest
jednogłosowa,gdypowieśćDostojewskiego–wielogłosowa.Pisarzbudujejąniejakocałość
pojedynczejświadomości,ogarniającejinneświadomości-obiekty,leczjakocałośćwzajemnie
oddziaływującychnasiebieświadomości,zktórychżadnaniestałasięcałkowicieobiektem
świadomościcudzej.Tegorodzajuwzajemneoddziaływaniewykluczapozycjęobserwatora
obiektywizującegocałośćzdarzeń(ś),awięcrównieżobserwującymusibyćuczestnikiem
zdarzeń.Żadnatrzecia,wszechogarniającaświadomośćnieznajdzienatereniepozadialo-
gowymtrwalszegooparcia;wszystkowpowieścibudujesiętak,abyprzeciwstawnośćdia-
logowanigdyniemiałabyćrozstrzygnięta,(ś)autorjestwidzemlubstajesięwspółuczest-
nikiemtego,cosiędzieje10.
Spróbujmyterazwydobyćzprzytoczonegofragmentucechyukładuin-
teraktywnego.nWzajemneoddziaływanie”,októrymmówiBachtin,dotyczy
odrębnych,niezależnychodsiebieorazinstancjiautorskiejjednostekirozgry-
wasięwświeciefikcji,napłaszczyźniepowieściowej.Nasjednakżebardziejin-
teresująwnioskiBachtinazbadańnadtąradykalnienowąformąnarracyjną.
Autorzostałwłączonywświatinterakcjibohaterów,acałyukładpowieściowy
zostałpozbawionyjakiejkolwiekhierarchii,ponieważnżadnaspośródideibo-
haterów(ś)nieprzemieniasięwkonstrukcyjnązasadęautora,żadnanie
jestkonstruktywnadlacałokształtuświatapowieściowego”11,akonsekwencją
tegojestbrakdefinitywnegorozstrzygnięcia,zamykającejpowieśćodpowie-
dzinawszystkiestawianewniejpytania.KolejnącechąpowieściDostojew-
skiego,naktórązwracauwagęBachtin,jestdążeniedouzyskaniawpowieści
dramaturgicznejzasadyjednościczasu.DlaDostojewskiegonajistotniejsza
jestmożnośćrównoczesnegoistnienia,to,codasięująćwlogicznymzwiąz-
kujednoczasowym,cowspółistnieje.Natomiastto,czymrządzikolejnośćczasu,
jestniedoprzyjęciawjegoświecie.TetrzyspostrzeżeniaBachtinawodniesie-
niudopowieściDostojewskiego(autorjakowidzlubwspółuczestnikwydarzeń,
brakrozstrzygnięciairównoczesnośćwypadków)wydająmisięnajbliższece-
chom,którewspółcześnieprzypisujesięzjawiskuzwanemuinteraktywnością.
Terazskoncentrujemynasząuwagęnainterakcjiodbywającejsięnali-
niitekst–czytelnik.Teoretykiem,któremuwspółczesnakrytykawogromnej
9PozwoliłamsobieużyćtegopojęciawkontekścieBachtinazdwóchpowodów.Popierw-
sze,mojąintencjąjestnieodbieganieodproblemu,którymsięzajmujemy,auzasadnieniemniech
będziefakt,żewangielskimtłumaczeniuksiążkiBachtina(ProblemsofDostoevsky’sPoetics,
naj.angielskiprzeł.C.Emerson,UniversityofMinnesotaPress,Minneapolis1984)cytowany
przezemniefragmentzdania:ncałośćwzajemnieoddziaływującychnasiebieświadomości”brzmi:
nawholeformedbytheinteractionofseveralconsciousnesses”.
10M.Bachtin,dz.cyt.,s.28.
11Tamże,s.40.
