Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
poszlidoznajomegoweterynarza,Leszczyńskiego,zprośbąoprzechowaniecałejośmioosobowejrodziny.BolesławLeszczyński
zżonąitrzemasynamimieszkałnakoloniiKajanka,oddalonejodwsi.Żydziukrywalisiępoczątkowowkopcunaziemniaki,
apotemwziemiancewykopanejwlesie.Spędzilitam22miesiące,dowyzwolenia.Wziemiancemożnabyłotylkoleżeć,
siedziećlubklęczeć.Leszczyńscydawaliimjedzenie,przeważniezupęziemniaczaną,którązostawialiwumówionymmiejscu;
żywnośćodbierałcodziennieBeniaminFeldman;pozostaliniemalniewychodzilizleśnegobunkrainiemielikontaktu
zeświatemzewnętrznym.Czasamiwieczoremlubnocąmogliwyjśćnakilkaminutnaświeżepowietrze.
Żydziprzetrwalinapaśćchuliganów,którzychcieliimzabraćrzeczy,alenicnieznaleźli(najwyraźniejzasobyfinansowe
Feldmanówdośćszybkosięskończyły),rewizjęNiemcówwgospodarstwie(niewykryliich),ciężkiechoroby.BeniaminFuks,
którybyłbardzoreligijny,niechciałjeśćniekoszernegojedzeniaipojakimśczasiezmarłzgłodu.BeniaminFeldmanbył
wówczasciężkochoryizbytsłaby,bygopochować.Dopieropokilkudniachzpomocąsynagospodarzywynieślizmarznięte
ciałoipochowaliwlesie.Corobilicałymidniami?Ciporapamięta,że„siedzieli,trzymalisięzaręceisięmodlili,dziękującBogu
zacud—żechociażgłodująichorują,sązłamaniibojąsię—aledotychczassążywi”334.Jejzdaniemprzetrwalipsychicznie
tylkodziękisilnejwoliwuja,którynietraciłnadzieiistalepodtrzymywałwszystkichnaduchu.Fizyczneprzetrwaniezawdzięczali
przedewszystkimLeszczyńskim,ponadtozaśpomocymaterialnejzestronybyłegowspólnikaFeldmana,któryprzekazywałdla
nichmąkęiinneproduktyżywnościowe.JedenzmłodychLeszczyńskich,Józek,należałdopodziemiaiodegrałistotnąrolę
wratowaniuŻydów—uniegoszukałwsparciaojciecwchwilachzmęczenia,zwątpieniaczyzałamania.Gdycórkasąsiadów
przypadkiemodkryłaleśnybunkier,Józekzapowiedziałjej,żejeślikomukolwiekotympowie,puścidomjejrodzinyzdymem.
Dokońcaniktniezdradziłkryjówki.Feldmanom,jakwspomniałam,dośćszybkozabrakłozasobówmaterialnych,aleistotne
okazałysięwichprzypadkuzasobyinnegorodzaju,przedewszystkimspołeczneorazduchowe.
GdynadeszliRosjanie,okazałosię,żeuLeszczyńskichukrywałasiętakżepięcioosobowarodzinaGrodzickich;jedniodrugich
nicniewiedzieli.Grodziccywyjątkowodługo—dopołowygrudnia1942r.—przebywaliwbunkrzenatereniegetta
wSiemiatyczach,agdyskończyłoimsięjedzenie,musieliszukaćratunkugdzieindziej.SzlomoGrodzickizżonąicóreczką
postanowiłszukaćpomocyuludzi,dwojejegonastoletnichdziecizpierwszegomałżeństwa,MiriamiMosze,oraztrójka
kuzynówzdecydowalisięwybudowaćziemiankęwlesie.Szlomomiałszczęście,trafiłdoKajankiiLeszczyńskizgodziłsię
ukrywaćichwstodolenastrychu.Piątkamłodszychradziłasobieztrudem:marzli,bylistaległodni,tropionoich.Pojakimś
czasierozeszłasiępookolicyplotka,żezostalizabici,idotarładoojca.Postanowiłwówczassiępowiesić,czułsiębowiem
odpowiedzialnyzaichśmierć.Gdyjegożonausnęła,wyciągnąłpasekzespodni,bypowiesićsięnabelcewstodole.„Wczasie,
kiedysięwieszał—opowiadaMiriamKuperhand—macochamiałasen,żemojazmarłamatkapotrząsaniąimówi:«Rojzke,
Szlomosięwiesza,powiedzmu,żedzieciżyjąiniedługodowasprzyjdą».Kobietasięobudziłaipowiedziałamężowi,żedzieci
żyjąiniedługoprzyjdą335.Itaksięstało—MoszeiMiriamodnaleźliojcauLeszczyńskichirazemprzeżylitamdokońcawojny.
NiechcęwnikaćwproblematykęsnówzokresuZagłady336ipowtarzającesięwnichkontaktyzezmarłymi,aleniesposób
zaprzeczyćwtymwypadku,żeistotnymzasobemrodzinyGrodzickichokazałasięzmarłapierwszażona.
BinaMężyńskauciekłazgettawDrohiczyniezmatką,bratemorazdwomacóreczkami:Sarą(ur.1937)orazEsterą(ur.1939).
JejmążMichałzostałzastrzelonyprzezNiemcóww1941r.Tułalisiępookolicyprzezmiesiąc,żebrzącopomocijedzenie,
odczasudoczasuudawałoimsięgdzieśzaczepićnanoclubdwie.WgrudniunocowaliujakiegośchłopawewsiSytki;Bina
dałamuwszystko,cojejzostało,wzamianzaratowanieSary.„NastępnegodniaranoSarawidziałaprzezokno,jaktensam
chłopzastrzeliłjejmatkę,wujaibabcię.Żonasprzeciwiłasięzastrzeleniudziewczynkiiwygnałajązdomu”337.WSytkach
zostałatakżezabitapóźniejEstera,którąwzięlidosiebieAnnaiKazimierzKurkowie—mielizamiarjąprzechować,ochrzcili
jąjakoЕlżbietę,alesąsiedzinanichdonieśliidzieckozostałozabiteprzezNiemców338.Sarabłąkałasięprzezkilkadni,
ażznalazłająpodlasemBronisławaMiłkowska,matkaośmiorgadzieci.Wdużym(50ha)gospodarstwieMiłkowskichwewsi
KoczerySara—nazywanaterazZosią—przeżyławkochającejrodziniedokońcaokupacji,traktowanajakjeszczejednowłasne
dziecko.Wrazieniebezpieczeństwachowanojąwpiecuchlebowym.PowojniedalekikuzynSarydowiedziałsię,żeprzeżyła
ichciałjąodebrać,aleMiłkowscyniechcielijejanioddać,ani„odsprzedać”zaproponowanymilionzłotych.Sarazostaławięc
wykradzionaw1947r.iwywiezionoją—wbrewjejwoli—doPalestyny.
JedenastoletniegoBeniaminaBluszteinarodzicewysłalizgettawrodzinnymCiechanowcudopracynawsi.Jesienią1942r.,
gdygettozlikwidowano,azapomaganieŻydomgroziłajużkaraśmierci,gospodarzwyrzuciłchłopcaiBeniaminudałsię
dorodzinnejwsimatkiwpobliżuDrohiczyna,gdziemiejscowi,głównieprawosławni,znalirodzinę.Sołtysskierowałchłopca
doSmarklic,dworuzawsią,rekomendującgodopomocywgospodarstwiejakoswojegoznajomego.RodzinaŻerów,która
opiekowałasię„Staśkiem”dokońcawojny,„bylitoludziewykształceni,oświeceni,szlachetni,przyjęligojakjednegozrodziny,
[gdy]Niemcywpadlidodomu,szukającŻydów,jedenzbracipowiedział,żewszyscyobecnitorodzina,wskazującteż
naBeniamina.PomagaliŻydom,dającżywność,ubrania,noclegczasowy,anawetbroń”339.PowojnieBeniamindowiedziałsię,
żewdomuponadrokukrywałasiętakżeinnaŻydówka—HindaSroszko340.
Podobnieniemalcałyczaswjednymmiejscuudałosięprzetrwać—uPopławskichnakoloniiOleksin(gm.Brańsk)—braciom
LejblowiiFajwlowiSzapiromzmatką,siostrą,narzeczonąMinąWaserównąorazSoniąWeinstein341.UKozłowskichnakolonii
Bronka(gm.Brańsk)zapodwójnąścianąwchlewieukrywałsięponieudanejwyprawiedoBiałegostokuJankiel
Rubin342.UPuchalskichnaprzedmieściachBrańskawziemiancezaprowizacjąukrywałasię22miesiącepięcioosobowarodzina
Finkelsztajnów343.UKryńskichwewsiBystre(gm.Boćki)przechowałsięWolfFarber344,auZłotkowskichwZłotkach(gm.
Ciechanowiec)—rodzeństwoItaiWolfPtaszkowieorazichsiostraRóżazmężemRubinemChazanemitrójkądzieci.
UStanisławyKryńskiejwKrynkach-Sobolach(gm.Grodzisk)przechowywałsięSzyjaŻółtakzrodzicami
iwujem345,auGrzegorzaiKonstancjiCzapkównakoloniiDrohiczyn—LejzorGrudazżonąLejąisynkiem
Chaimem346.SymchaBursteinwrazzZelmanemWasermanemprzeżyliodmaja1943r.dokońcawojnywkryjówcewstodole
uSkarżyńskichwSakach(gm.Kleszczele)347,auMarkiewiczówwsamychKleszczelachprzezcałyczasukrywałsięJózef
Białostocki348.USzymaniukówwokolicachSiemiatyczprzechowałsięSzlomoCymbalistzdwojgiemdzieciorazCwi(Zvi)
Prinz349,uHelenyMorzywKorzeniówce(gm.Siemiatycze)przetrwaładokońcawojnyEugeniaKotlarowazcórkąAlinąisynem
Borysem350,uSołomachówwSiemiatyczach—DworaiSzlomoGoldwaserowieorazbratSzlomyKalmanikuzyn
Szmuel351,natomiastuanonimowegoszewcawziemiancepodchlewemwZalesiu(gm.Wyszki)przeżyłaChajaKaganzojcem
isiostrą352.JózefWojeńskiwewsiWojeniecprzechowywał15miesięcy4anonimowychŻydów353.Zkoleiuanonimowego
gospodarzawokolicachSiemiatyczukrywałsięod4grudnia1942r.dokońcaokupacjiRafałKirszenbojmzpięciomainnymi
Żydami354.NieprzypadkiemŻydziukrywalisięwtychmiejscachiutychwłaśnieludzi;tewyspyprzetrwaniastanowiły
zaściankidrobnoszlacheckie.
WĘDROWANIEILEŚNEBUNKRY
Drugązkoleipodwzględemskutecznościstrategiąprzetrwaniabyłokrążeniepookolicyikorzystanie
zincydentalnejpomocyczyopiekikilkulubkilkunastuosób.Wtensposóbprzeżyło78Żydów.Oniniebyliratowani—
impomagano.Niemieliszczęściaznaleźćdługotrwałejbezpiecznejkryjówki,musieliwykazaćsięwiększąsprawczością,częściej
podejmowaćdecyzje,zktórychkażdamogłaprowadzićdozguby.„Wędrowanie”wiązałosięzprzebywaniemkolejnouróżnych
gospodarzy,czasemokresowowlesie,wbunkrach;podziałnakategorie„wędrowanie”oraz„wlesie”jestdopewnegostopnia
umowny.Wynikaonzdefiniowaniasposobuprzetrwaniaprzezsamychocalałych355.Wbunkrachi„wlesie”przeżyło70Żydów
zpowiatubielskiego.
Tułaczkaprzebiegaławedługpewnegopowtarzającegosię(zdrobnymiwariantami)schematu.Początkowo—ucieczka
zgetta,dezorientacja,spotkaniezinnymiuciekinierami,naradzaniesięwdużejgrupie,pobytwlesie.Potemnastępowałzwykle
