Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
46
MaciejAbramowicz
partetlecadrerestreintdecetteesquissedel’autrenepermettentquede
limiterl’analyseauxélémentslesplusimportants.
Lapremièresériedeprocédésviseàinstalleruneffetdel’objectivitédu
récit.Ilssesituentauniveaudelanarration,particulièrementvisibledans
l’œuvre.
Grossomodo
,ilscontribuentàprésenterl’œuvrecommeunerela-
tiondefaitsquinesontpaslefruitdel’imaginationdunarrateur.Endehors
dutermeautoréférentield’«histoire»dontl’œuvreestqualifiéeetqui
connotelaréférentialitédurécit,lenarrateurdéclinelapaternitédel’œuvre
etseplacedanslapositiond’unsimplerapporteurquirelatel’histoireracontée
parlehéroslui-même:«Toutcequejevousdebitelà,lecteur,jeletiensde
Jacques»(235)1.D’autresmentionssuggèrentquelelecteuraaffaireàla
transcriptiond’unrécitoralquiauraitcirculéauparavantetdontilexiste
plusieursversionsqu’ilrapportedemémoire:«Aprèsquelquesmomentsde
silenceoudetouxdelapartdeJacques,disentlesunsouaprèsavoirencore
ri,disentlesautres...»(292).Cettevariétédessourcesaffecteégalement
l’histoiredeMmedeLaPommerayetdumarquisdesArcisenchâsséedans
lerécitprincipalquelenarrateuraffirmeconnaîtrenonseulementde
Jacques,quil’auraitrépétéeaprèsl’hôtessedel’aubergeduGrandCerf,mais
aussi«parlesvoieslesplussûres»(211).
Dansd’autresendroits,surtoutverslafindel’œuvre,etconformément
auprocédécourantdanslesnarrationsdel’époque,lenarrateurseprésente
commel’éditeurdumanuscritqu’ils’apprêteàpublier,voireilenparle
commed’uneœuvrepubliée:«...entretiensdeJaquesleFatalisteetdeson
Maître,ouvrageleplusimportantquiaitparudepuisle
Pantagruel
de
maîtreFrançoisRabelais»(374).
Lesoucideproduireuneffetd’objectivité,fondementdelavérité,est
sansdouteàl’originedeplusieurspasserellesquirelientladiégèseàlaréalité
historique.L’intrusiondelaréalitéhistorique,ponctuelleetsecondaire2,est
variéeetprésentedifférentsdegrésderéalisme.Onretrouve,dansletexte,
desmentionsdesévénementsmarquants,tellelamortdeMmeInfante(1759),
lareprésentationd’unepiècedeGoldoni(1771),larecettedeJacquesdela
mixturecontrelatouxaété,audiredunarrateur,publiéedansunouvrage
dumédecinsuisseTissot,personnageconnuàl’époque.Ilestégalementaisé
dedécelerplusieursanecdotes«vérifiables»etdespersonnages«àclé»,etc.
Maisc’estleniveaudelanarrationetlaparticularitédel’instancenarra-
tivecentraledunarrateurquis’avèrentêtreleprincipalespacedemani-
1D.Diderot,
JacquesleFatalisteetsonMaître
,éditioncritiqueparSimoneLecointreet
JeanLeGallot,Paris–Genève,LibrairieDroz,1977.Leschiffresentreparenthèsessuivantles
citationsrenvoientauxpagesdecetteédition.
2Onnoteralaquasi-absencedetoponymesquisitueraientl’actionduromandansun
espacegéographiqueprécisetunetemporalitémajoritairementauto-référentielle.