Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
48
MaciejAbramowicz
transcriptionoucompilationdeplusieursrécitsorauxetl’éditiond’unma-
nuscrit.C’estpourquoi,endiscutantlaquestiondelavéracitédel’œuvre
littéraire,aulieudeparlerdevérité,ilestplusjustedeparlerdevéridiction,
jeuxdulangagequelediscoursinstalleensonsein.Entantquejeu,par
oppositionàlavéritéontologique,lavéridictionestunobjetquiseconstruit
danschaqueœuvreenfonctiondesafinalitépropre.
JacquesleFataliste
en
estlameilleurepreuve:«S’ilfautêtrevrai,c’estcommeMolière,Regnard,
Richardson,Sedaine...»(47).
L’adoptiondelanotiondevéridiction,phénomèneintra-discursif,fait
ressurgirlaquestiondusystèmederéférenceparrapportauquelellesedéfi-
nitetquin’estpasceluidelaréalitéhistorique.Or,dans
JacquesleFataliste
,
cetteréférenceestdésignéeexplicitement.Ils’agitduromantraitédesyno-
nymedumensonge.ConnuenFrancedepuislesiècleprécédent,leroman
estunrécitenprosedontl’intriguelinéairemultiplielesépisodes.Lesprota-
gonistes,surtoutdesamoureux,viventunequantitéd’aventurespérilleuses,
deséparationsinattendues,d’enlèvementsdramatiquesquilesfontsedéplacer
dansdescontréeslointaines.Cesvoyagessontentrecoupésdetempêtesetde
naufrages,ets’organisentautourderecherchesquiaboutissentauxretrou-
vaillesfinales,àune
happyend
quirésouttouteslesdifficultésetéclaircit
touslesmystèresapparusaucoursdel’histoire.Al’originedudénouement
heureuxilyaplusieursconcoursdecirconstancesmiraculeuseslesquali-
tésexemplairesdeshéros,persévérance,courage,fidélitéjouentunrôle
important.Toutescespéripétiessontracontéesparunnarrateurqui,même
s’ilsemanifeste,enqualitédeconteurparexemple,n’intervientpasdansla
diégèse.AusiècledeDiderot,leroman,mêmes’ils’enrichitdenouveaux
thèmesetmotifs,nechangepasdiamétralementcescaractéristiques.Lesuccès
dugenreenencouragelaproliférationquisesoldeparlafixationdeses
règlesdontl’observationfacilitel’écriture:«...avecunpeud’imaginationet
destyleriendeplusaiséquedefilerunroman.»(315).Latâchequesefixe
Diderotenrédigeantson
Jacques
consisteàtransgresser,pointparpoint,les
loisduroman«romanesque»3.
Ainsi,contrairementauromandontl’intrigueconstitueunmondeclos
ayantsondébutetsondénouementclairementdéfinis,
JacquesleFataliste
estdépourvudesdeux:lerécitprincipalrelatelevoyagesansbornesdu
valetetdesonmaître;ilcommence
inmediasres
etils’arrêtedemanière
abruptesansqueJacquesetsonmaîtreachèventleurspérégrinationsdontle
butn’estd’ailleurspasprécisé.Acôtédecettehistoireapparaissentdesrécits
enchâssésetdesdigressionsquioccupentlamoitiédelatotalitédutexte,
tellel’histoiredesamoursdeJacques,decellesdesonmaître,deMmedeLa
3F.Barguillet,
LeromanauXVIII
e
siècle
,Paris,PressesUniversitairesdeFrance,1981,
pp.37–105.