Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
MilanKunderaetsonmaîtreDiderot.Unelettred’hommageenformedramatique
57
emprunté),sadetteenversSterne.Illefaitpourtantd’unemanièreiro-
niquejouantsurlasuperpositiondedeuxsens:
Voicilesecondparagraphe,copiédelaviede
TristramShandy
,àmoinsque
l’entretiendeJacquesleFatalisteetdesonmaîtrenesoitantérieuràcetouvrage
etqueleministreSternenesoitleplagiaire,cequejenecroispas,maisparune
estimetouteparticulièredeM.Sternequejedistinguedelaplupartdes
littérateursdesanationdontl’usageassezfréquentestdenousvoleretdenous
diredesinjures.(DJ,p.356)
Pourunlecteuraverti,cettedéclarationdoitêtresoumiseàladoublelec-
ture.MaisbienqueDiderotyutiliselesmotssensibles:copier,plagiaireet
voler,personnenepensel’accuserd’uneimitation.TzvetanTodorovforge
pourcetyped’écritureletermedudiscourspolyvalentetconstateautori-
tairement:«Prenonsunexempleconnu:l’histoiredugenoublessédans
TristramShandy
(VIII,20),reprisedans
JacquesleFataliste
.Ilnes’agitpas
ici,biensûr,d’unplagiat,maisd’undialogue»11.Poursapart,Kundera
consacreauxressemblancesetauxdifférencesentrelesdeuxromanstoutun
paragraphedeson
Introductionàunevariation
pourconclure:«Diderota
empruntéàSternetoutel’histoiredeJacquesblesséaugenou,transportésur
unecharretteetsoignéparunebellefemme.Cefaisant,ilnel’aniimiténi
adapté.IlaécritunevariationsurlethèmedeSterne»(KJ,p.20).
Quantàsonpropretexte,Kunderaleprésentecomme«unerencontre
multiple:cellededeuxécrivains,maisaussicellededeuxsiècles.Etcelledu
romanetduthéâtre»(KJ,p.23).Vulaparentéd’espritdesdeuxauteurs,la
premièredecesrencontressembleévidente.Dans
L’Artduroman
Kundera
préciseseschoixesthétiques:humour,distanceironique,lucidité,refusde
l’illusionréalistegrâceauxinterventionsconstantesdunarrateur.Ilénu-
mèreainsitouslesélémentsquel’ontrouvedansce«manueldegaisavoir»
qu’est
JacquesleFataliste
(pournousservirdelaformuleutiliséeparPierre
ChartieràproposduromandeDiderot)12.Lavisiondel’hommeetl’image
delasociétéformuléesparlesdeuxauteursappartiennentàlalonguetradi-
tionduréalismesatirique.PrésentedanslesfabliauxetlesfarcesduMoyen
Age,pleinedeverveetmordantechezRabelais,perfectionnéedanslethé-
âtredeMolière,elleseretrouveauXVIIIesiècledanslesœuvresdeshumo-
ristesanglaisJonathanSwift,HenryFielding,TobiasSmollet,Laurence
Sterneenparticulier.Endénonçantlesvicesetlesdéfauts,niDiderotni
Kunderaneprétendentpasàcorrigerlesmœurs,niàstigmatiserles
imperfectionsdel’êtrehumain,mais,enrationalisteslucidesetdésabusés,ils
choisissentladistanceironique.SiDiderot,hommeàparadoxes,toujoursen
11Tz.Todorov,«Qu’est-cequelestructuralisme?»
,Poétique,
2,Paris,Seuil,1968,p.44.
12P.Chartier,
Préface
,[in:]D.Diderot,
JacquesleFataliste,op.cit.
,p.10.