Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
AdornoiHorkheimerkontraCassirer
19
„kontroświecenia”6.Sądzęjednak,żerzeczywistąintencjąfilozofówzeszkoły
frankfurckiejjestrealna(czylimożliwa)obronaoświecenia,rozumianegoprzez
nichprzezcałyczasdwojakoidialektycznie.Popierwsze-wduchumateriali-
zmuihistorycznie-uznająoświecenieza„rzeczywistyruchspołeczeństwa
mieszczańskiego,jakocałości”7,apodrugie-ideowoifilozoficznie-rozumie-
jąjejako„filozofię,któraprawdęutożsamiaznaukowymsystemem”8.Ztakiej
perspektywyiwduchuichteoriitrzebawięcpodkreślać,żeoilefaszyzm
rzeczywiście-zdaniemfrankfurtczyków-wynikazesprzecznościzwiązanych
zkapitalizmemorazwyrastazoświecenia(ewoluującejtotalnościrozumności
mieszczańskiegokapitalizmu),tojestjednocześnietakżeoświeceniemzdecy-
dowaniezawłaszczonymczyteżraczejzdemolowanymizdominowanymprzez
umasowionyidoresztyzdeprawowanyjużkapitalizm.Oświecenieprowadzi
dofaszyzmuiprzygotowujemugrunt,aleniejestfaszyzmemiobokniego
zawierarównieżinneobietnice.Zpewnościąnatomiastniewymagateżcało-
ściowejobrony.Tejdialektycznejdychotomiioświecenianierozumiejącikry-
tycyfrankfurtczyków,którzytraktująoświecenieniematerialistycznie,tozna-
czypoprzezfetyszfilozofiioświeceniowej,rozpatrywanejwycinkowo
iwoderwaniuodrzeczywistości.Jesttojednocześnieujęciemonolityczne,
częstołączące:(1)metodęnaukową(sposobypoznaniairozwojumyśli,wolno-
ści),(2)kantowskieuwalnianiesięzludzkiejniedojrzałości,(3)stosunkowo
krótkąhistorycznieepokętwórczości,cechującąsięobfitościąnajróżniejszych
(zrealizowanychiniezrealizowanych)projektówfilozofiioświeceniowejoraz
(4)cały(ocenianynajczęściejmniejlubbardziejpozytywnie)postfeudalny
kapitalizm.TegorodzajukrytycytezzDialektykioświeceniazregułyokopu-
jąsięteżnastanowisku,żeoświeceniemożeistniećiistniejepozaobszarem
kapitalizmu(awięcipozahistoriąstosunkówklasowych)jakometodanauko-
wa,metodafilozoficznaiswegorodzaju„zawieszonaponadżywymi”utopia.
DokładnietakimtropemidzieHowardWilliams,któryzarzucafrankfurtczy-
kom,żeodrzucającmitoświecenia,tworząoniwłasny,upychającprzytym
wsposóbnieuprawnionywszystkichzwolennikówfilozofiioświeceniawklat-
cezwolennikówkapitalizmu9.Szczególnymwyrazempodobnychpoglądów
sąteżkoncepcjekantowskiegosocjalizmu,którezupełnieahistorycznieodci-
nająsięodpowiązaniaoświeceniowegorozumuorazjegototalizującej
6
Zob.M.Siemek,Posłowie,w:M.Horkheimer,T.W.Adorno,wyd.cyt.,s.226.
7
M.Horkheimer,T.W.Adorno,wyd.cyt.,s.11.
8
Tamże,s.89.
9
Zob.H.Williams,Oświeceniowakrytykadialektykioświecenia,tłum.D.Barnat,
w:J.Miklaszewska,A.Tomaszewska,FilozofiaOświecenia:radykalizm,religia,kosmo-
polityzm,Kraków:WydawnictwoUniwersytetuJagiellońskiego,2015,s.116.
