Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
AdornoiHorkheimerkontraCassirer
21
przeciwludzkościiookresieokrutniekrwawegopochoduglobalnej,zachodniej
supremacji.Dlaczegowięczoświeceniowąteoriąsytuacjamiałabyprzedsta-
wiaćsięinaczej?Tradycyjnedlafilozofiimaterializmuhistorycznegozarzuty
wobecoświeceniaprezentujeTerryEagleton,któryźródławielkiejklęskiobiet-
nicoświeceniowychznajdujewłaśnienateoretycznym„zapleczu”oświecenia12
-idlaniego,idlawiększościmarksistowskichkrytykoświeceniastajesięjasne,
żeobietnicewolnościrealizowanejrynkowo,anarchiarynkuizwycięskipo-
chódrozumuinstrumentalnegomusząprzynieśćnierealizacjęnajpiękniejszych
oświeceniowychmitów-utopii,leczrealne-kapitalistyczne,ażdonajgorszych
wcieleńsystemukapitalistycznegowłącznie.Jeślizaśtraktujemyoświecenie
jakomyślimiejscew„samej”filozofii,historiiidei,tonatychmiastpojawiasię
całaplejadamyślicieli,zktórychznacznaczęśćtworzyłafunkcjonalneoparcie
dlakapitalistycznejekspansji,zcałąjejbrutalnością.ZgodniezdefinicjąZdzi-
sławaLiberyoświecenietoprzecież„ogółtychprądów,którychtreściąideowo-
-społecznąbyławalkazideologiąfeudalizmu”13.Epokępostfeudalną,czyli
czasrozwijającejsięformacjikapitalistycznej,możemywięcbezżadnych
nadużyćpowiązaćzoświeceniowąideologiąifilozofią,jakzresztąuczynilito
frankfurtczycy,dochodzącskrótowodowniosku,że„nieantykapitaliści”,po-
dobniejakwszyscydoszukującysięwsystemiekapitalistycznymrealizacji
ideałówoświecenia,demokracji,pozytywnejnaukioraznaukowegorozumo-
waniasązarazemprzynajmniejfunkcjonalnymi„prokapitalistami”.Podwielo-
mawzględamijużsamanieobecnośćperspektywywalkiklasikrytykmożli-
wychkonsekwencjiinstrumentalizacjirozumuwoświeceniujesttym,cozgóry
wykluczajegowiarygodnośćdlafilozofówpowiązanychzmaterializmemhi-
storycznym.Oświecenie-epoka(wodróżnieniuodoświecenia-filozofii)ze
współczesno-politycznejperspektywywalkodemokrację,równośćiprawa
pracowniczenieprzedstawiasobązresztążadnejistotniejszejwartości14.Były
toczasy,któredziśglobalniewiążąsięraczejzwielkimwstydem,uciskiem
12T.Eagleton,Iluzjepostmodernizmu,tłum.P.Rymarczyk,Warszawa:Spacja,
1998,s.90.
13Z.Libera,Oświecenie,Warszawa:BibliotekaPolonistyki,1967,s.7.
14PodobnyargumentprzedstawiaTomaszWiśniewski,dokonujeonjednakpolitycz-
no-filozoficznejtotalizacjioświeceniainiedialektycznieodmawiamuzasługwrozwoju
filozofiiiideipolitycznej,działającejteżpóźniejpodpostaciąwczesnychformsocjalizmu
utopijnegoidalej.Jegokrytykanietylkoniedostrzegażadnychmomentówmieszczańskiej
wolności(októrezabiegająAdornoiHorkheimer),aleusuwateżhistorycznezasługioświe-
cenianadrodzedowypracowanianowocześniejszychteoriiemancypacjispołecznej.
Zob.T.R.Wiśniewski,Smutekteoriispołecznej,w:P.Żuk(red.),Dogmatyzm,rozum
emancypacja.TradycjeOświeceniawewspółczesnymspołeczeństwiepolskim,Warszawa:
WydawnictwoNaukoweScholar,2005,s.241-251.
