Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
oznakowanychtorebekznasionami.Nadarmosiętrudził.Nägeliuznał,żetoraczejtendziwacznymnichpowinienbyćnajegousługi,
anieodwrotnie,wysłałwięcMendlowiwodpowiedzinasionaswojejulubionejrośliny,jastrzębca,zlecającmuodtworzeniewyników
zinnymgatunkiem.Niestety,jastrzębieczróżnychwzględówniejestodpowiedniąroślinądotegotypueksperymentów.Całezadaniebyło
tylkostratączasu.
SpokojnaegzystencjaMendla—zakonnika,nauczycielaibadaczawjednejosobie—skończyłasięraptowniewroku1868,kiedy
pośmierciNappawybranogonastanowiskoopata.Kontynuowałwprawdziebadania(zajmowałsiępszczołamiipogodą),jednak
obowiązkiadministracyjnebyłysporymobciążeniem,tymbardziej,żeklasztorwplątałsięwpogmatwanyspórozaległepodatki.Również
inneczynnikiograniczyłyjegonaukowąaktywność,choćbynadmiernatusza,którauniemożliwiałapracęwterenie—jaksampisał,
wdrapywaniesięnapagórki„stałosiębardzodlamnieuciążliwewświecie,wktórympanujeprawopowszechnejgrawitacji”.Dla
powstrzymaniadalszegoprzyrostuwagilekarzprzepisałmutytońipoleciłpalićdwadzieściapapierosówdziennie(czylityle,coWinston
Churchill).Jednaktoniepłucagozawiodły—w1884roku,wwiekusześćdziesięciujedenlat,Mendelzmarłwwynikujednoczesnej
chorobysercainerek.
RezultatypracMendlaspoczywałysobietymczasempogrzebanewjakimśprowincjonalnympisemku,aletakczyinaczejzapewne
byłybyniezrozumiałedlawiększościówczesnychnaukowców.Zabardzowyprzedziłswójczas,łączącstarannyeksperymentzwyszukaną
analiząilościową.Właściwiedopierookołoroku1900społecznośćnaukowadojrzaładozrozumieniapracMendla.Ichodkrycieprzeztrzech
genetykówzainteresowanychzbliżonymizagadnieniamiirównieżzajmującychsięroślinamiwywołałowbiologiiprawdziwąrewolucję.
Naukowyświatbyłwreszciegotówprzyjąćgrochczeskiegozakonnika.
Mendeluświadomiłsobie,żemusząistniećspecyficzneczynniki—późniejnazwane„genami”—przekazywanezrodzicównadzieci.
Jegobadaniapokazały,żewystępująonewparachorazżepotomekotrzymujepojednymodkażdegorodzica.
Widząc,żenasionagrochuwystępująwdwóchkolorach,zielonymiżółtym,GrzegorzMendelwydedukował,żeistniejądwiewersjegenu
decydującegookolorzenasion—nazwijmyjeŻ,czyliżółty,iZ,czylizielony.Bywyrósłzielonygroch,roślinamusimiećdwiekopiewersji
Z(mówimywówczas,żepodwzględemgenukolorugrochujesttoroślinaZZ),czylimusiałaotrzymaćgenZodobojgarodziców.
NatomiastgrochżółtypowstajezarównozkombinacjiŻŻ,jakiŻZ.TylkojednakopiawersjiŻwystarcza,bywyrósłżółtygroch,gdyżŻjest
silniejszeodZ.PonieważwprzypadkuŻZinformacjazgenuŻdominujenadsygnałemZ,Żnazywamy„genemdominującym”.Z,czyli
podporządkowanawersjagenu,zwanyjest„genemrecesywnym”.Każdyrodzicielskiokazgrochuposiadadwiekopiegenudecydującego
okolorze,alewprocesiezapłodnieniaprzekazujetylkojednąznich;kolejnądostarczadrugirodzic.Uroślingametymęskie—„ojcowski”
wkładwpotomstwo—mieszcząsięwziarnachpyłku,akażdagametazawierajednąkopięgenu.RoślinazkombinacjąŻZwyprodukuje
plemnikizawierającealboŻ,alboZ.Mendelodkrył,żejesttoproceslosowy—połowagametzawieraŻ,drugapołowaZ.
Inaglelicznetajemnicedziedzicznościzaczęłysięwyjaśniać.Cechymorfologiczne,takiejak„habsburskawarga”,przekazywane
zwysokimprawdopodobieństwem(właściwie50procent)zpokolenianapokolenie,sądominujące.Inne,pojawiającesięwrodzinie
bardziejsporadycznie,częstoprzeskakująckilkapokoleń,mogąbyćrecesywne.Kiedygenjestrecesywny,osobnikmusimiećdwiejego
kopie,żebydanacechasięuzewnętrzniła.Ci,którzymajątylkojednąkopiętakiegogenu,są„nosicielami”—samacechaniejestunich
widoczna,alegenmogąprzekazaćdalej.Przykłademprzekazywanejwtensposóbcechyrecesywnejjestalbinizm,czylibrakpigmentu,
objawiającysięuderzającobladąskórąibiałymiwłosami.Żebybyćalbinosem,trzebamiećdwiekopieodpowiadającegozatęprzypadłość
genu,pojednejodkażdegozrodziców.(AlbinosembyłnaprzykładwielebnydrWilliamArchibaldSpooner,który—byćmożezasprawą
zbieguokoliczności—przejawiałrównieżskłonnośćdodziwacznegoprzestawianiasylabizdarzałosię,żemówił„rudychodak”,gdychciał
powiedzieć„chudyrodak”.Przejęzyczeniategotypunajegocześćnazwanezostały„spuneryzmami”,aAnglicydodziśtaknazywajągrę
półsłówek).Tymczasemaniwygląd,anizachowaniarodzicówniemusząnawetwnajmniejszymstopniuwskazywaćnaobecność
odpowiedzialnegozatakąprzypadłośćgenu.Wystarczy—cosięczęstozdarza—żeobojemająpojednejkopiiisątylkonosicielami,
aodpowiedniacecha„przeskakuje”przynajmniejjednopokolenie.
Trójwymiarowaprezentacjaludzkichchromosomówpłciowych—X(poprawej)iY—opracowanatechnikąmikrografiielektronowej.Pokolorowanawyłączniezewzględów
estetycznych.
WynikiMendlawskazywałyjednoznacznie,żetofizycznezawiązkicech—zatemcośmaterialnego—przekazywanesązpokolenia
napokolenie.Alejakajestnaturatychzawiązków?Wroku1884(torównież,jakpamiętamy,rokśmierciMendla)rozwójbadańnad
budowąkomórkizapomocąwciążudoskonalanychmikroskopówdoprowadziłdoodkrycia„chromosomu”,jaknaukowcynazwalidługie,
włóknisteobiektyzaobserwowanewjądrze.ZpomysłamiMendlaskojarzonojejednakdopierowroku1902.Wtedytostudentmedycyny
zColumbiaUniversity,WalterSutton,zwróciłuwagę,żechromosomymająwielewspólnegoztajemniczymi„zawiązkamicech”Mendla.
Badającchromosomykonikówpolnych,spostrzegłprzedewszystkim,żewwiększościprzypadkówwystępująpodwójnie—zupełniejak
owemendlowskiezawiązki.Suttonzidentyfikowałtakżejedenrodzajkomórek,wktórychchromosomyniewystępowałyparami—komórki
płciowe—iodkrył,żeplemnikikonikapolnegomająpojedynczy,aniepodwójnyzestawchromosomów.Identycznezjawiskoopisał
Mendel,bogametyjegogrochurównieżzawierałypojednejkopiikażdegozzawiązków.Stałosięjasne,żeczynnikidziedziczenia
uMendla,obecniezwanegenami,musząsięznajdowaćnachromosomach.
NiezależniedotychsamychwnioskówcoSuttondoszedłpracującywNiemczechTheodorBoveri.Takzaczęłasięrewolucjawbiologii
—odteoriinazwanejpóźniejchromosomowąteoriądziedzicznościSuttona-Boveriego.Genyokazałysięrzeczywistością.Mieściłysię
nachromosomach,atemożnabyłoobserwowaćpodmikroskopem.
