Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
WacławStankiewicz
miotowejliteraturzeznajdziemywielepochwałholizmumetodologicznego,ale
matotylkowystarczaćdlaokreśleniacechhomoeligens,któremuwartopo
prosturozszerzyćmianoniechtobędziehomoeligensinstitutius.
Konfrontacjazasadniczychipozornieprzeciwstawnychcechindywidu-
alizmuiholizmumetodologicznegoniemożeskończyćsięcałkowitymzwy-
cięstwemjednejstrony.Jeśliprzetoindywidualizmtwierdzi,żetylkojednostki
mająceleiinteresy,toczytoznikazupełniewświetletezyholizmu,iżcałość
jestwiększaodczęści?Taksamojestzzestawieniemtezyosystemiespo-
łecznymjakoefekciedziałaniajednostekitwierdzenia,żetocałośćspołeczna
warunkujepoczynaniajednostek.Możemytudodaćosiągnięciawspółczesnej
socjologii,któracorazwnikliwiejprezentujeobrazhomosocialis,człowieka
społecznego,łączącegosięwgrupywspólnot.Możenawetbyłobyzasadne
oferowaćsocjologominaszewspółdziałaniewkreacjijednostkianalitycznej
homoeligens,zatroskanejdokonywaniemracjonalnychwyborów.
Pozwalamsobieprzypomnieć,żepoważnekrokiwtymkierunkuuczy-
niłateoriasuperweniencji.Głosionatezęoistnieniupewnejcałości(totality),
dominującejnadwielcezłożonymisprzężeniamirelacjijednostkowychigru-
powych,któradeterminujezbiórfaktówspołecznych.Nietrudnozauważyć,
żewciążpotrzebnesąibędądyskusjenatematroliredukcjonizmuijegoogra-
niczeniachwrealizacjizapotrzebowanianapełnąinformacjiożyciu.
Kolejneuwagiwiążęzpotrzebąwyjaśnieniakoncepcjiracjonalności,
zwłaszczawprocesiedokonywaniawyborówjednostkiikolektywu.Czyhomo
eligensdajesiędobrzeopisaćwzbiorzejejtwierdzeńijakoświadomywy-
borca?
Racjonalnośćjestcentralnąkoncepcjąwtakichobszarachfilozofii,jak
teoriadziałania(czynu),epistemologiaietyka,przekraczająctakżegranice
socjologiiiekonomii.Pojęcie„racjonalizm”wywodzisięzłacińskiegoratio
imawieleznaczeń,spośródktórychnajbliższenamsą:rozum,obliczanie,myś-
lenie,rozsądekimetoda.Chodzionaszeprzekonaniedotyczącepotęgirozumu
ludzkiegowkreowaniuteoriiiwłaściwejpraktyki.Wyróżniasiędwaaspekty
racjonalności.Pierwszydotyczyrozległościhoryzontówmyślowych,zdolności
obliczeniowych(kalkulacji),inteligencjilubuporządkowanegownioskowania.
Aspektdrugiwiążesięzprocesemwyjaśniania,rozumieniaiusprawiedli-
wiania,zwłaszczakiedyzachodzipotrzebatłumaczeniamotywówdziałania.
Wartotakżepamiętać,żeczasamidziałanianielogicznemogąbyćracjonalne.
Naszhomoeligensjestbliskospokrewnionyzhomorationalisioczywiś-
ciehomoinstitutius,aprzetojakojednostkadokonującawyborówjestza-
nurzonawtradycje,doświadczeniawbogactwieformukładającychsięwżne
28