Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
32
WilliamJames,Doświadczeniareligijne
dlatego,żeskutkinaszychuczuwańwynikajązichnaturyztąsamąkoniecz-
nością,zjakąznaturytrójkątawynikato,żesumatrzechjegokątówrów-
nasiędwómprostym.PodobnieTainepiszewswymwstępiedoDziejów
literaturyangielskiej:nCzydanefaktysąnaturyfizycznej,czyteżmoralnej,
niestanowitodlanasróżnicy;zawszemająonesweprzyczyny.Ambicja,
odwaga,prawdomównośćmająrówniedobrzesweprzyczyny,jaktrawie-
nie,ruchymięśnilubciepłozwierzęce.Cnotaiwystępek-towytwory,
taksamojakkwassiarczanyicukier”
.Czytająctakiezapowiedziumysłu,
uważającegosięzapowołanydowykazaniawarunkówistnieniaabsolutnie
wszystkiego,izestawiającjeztym,corzeczywiściezrobićmożna,odczuwa-
mywnichpewnąfanfaronadę.Jednocześniezaśwydajenamsię,jakbyśmy
bylizlekceważeniwnajgłębszychpobudkachnaszegożyciawewnętrznego.
Takiezzimnąkrwiąrobionezestawieniazdająsięgrozićzniszczeniemnaj-
głębszymtajnikomnaszejduszy;jesteśmypodwrażeniem,żewtensposób
wytłumaczonetajnikiserdeczneutracąznaczenie,żestanąsięrzeczywiście
czymśrównoważnymztymiartykułamizesklepiku,októrychmówiTaine.
Najzwyklejszyprzejawtegoprzypuszczenia,żewartościduchowemoż-
naobniżyćprzezwykazanieichniskiegopochodzenia,spotykamywtych
zdaniach,któreludzienieczuliwypowiadająpodadresemswychsentymen-
talnychkrewnychlubznajomych.Alfredtakmocnowierzywnieśmiertel-
ność,ponieważjestbardzouczuciowy;Fannymatakdelikatnesumienieje-
dyniezpowoduswychnerwównadmierniepodrażnionych.Melancholijny
poglądnaświatWilhelmawynikazezłegotrawienia;zapewnewątrobęma
niewporządku.UpodobanieElizywkościele-toobjawjejusposobienia
histerycznego.Piotrmniejniepokoiłbysięoswojąduszę,gdybyrobiłwię-
cejćwiczeńnaświeżympowietrzu.Jeszczewyraźniejszymprzykłademtego
rodzajujestbardzopowszechnamiędzypewnymipisarzamimetodarozu-
mowaniapolegającanatym,żekrytykujesięuczuciareligijneprzezwyty-
kanieichzwiązkuzżyciempłciowym.Nawrócenie-toprzesileniemiędzy
dojrzałościąimłodzieńczością.Samoumartwienieświętychipoświęcania
sięmisjonarzy-totylkoprzykładyzboczeńinstynkturodzicielskiego.Dla
histerycznejmniszki,spragnionejżycianormalnego,Chrystus-totylko
imaginacyjnyzastępcabardziejziemskiegoprzedmiotuuczucia.Itakdalej
1
.
1
Jakwielepojęćunoszącychsięwatmosferzeswojejepoki,takitenpoglądniedajesię
ująćwścisłeformuły;wyrażasiętylkoczęściowoizawszewydajesię,jakbybyłoninsynu-
owanytemu,kogoowyznawaniegopomawiamy.Podługmniemałojestpoglądówbardziej
jałowychniżtoujmowaniereligiijakozwyrodniałegożyciapłciowego.Poglądtenstosowa-
nynierazbywawsposóbtakbrutalny,żeprzypominaówsławetnyzarzutkatolicki,jakoby
