Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
średniowieczawwiększychskupiskachludz-
kich,tamgdziepodstawądietybyłożyto.
Przyczynąbyłergotyzm,wywołanyprzez
sporysz–pasożytniczygrzybek,któregozja-
daniewrazzpokarmemroślinnymokazało
sięśmiertelnymzagrożeniemdlaczłowieka.
Wrazzupowszechnieniemhodowliujawniło
siękolejnezagrożeniedlaludówrolniczych
wpostacigruźlicy
,wywołanejspożywaniem
mlekaodzarażonychkrów.Medycyśrednio-
wieczniwefekciecorazczęściejopisywali
objawychorobymogącejodpowiadaćskro-
fulozie–toznaczypewnejpostacigruźlicy
atakującejwęzłychłonne.Znaczniepóźniej
wmiastachpojawiłsiętrąd,któryprzybrał,
wpewnymsensie,postaćchorobycywiliza-
cyjnej–chorobyskupiskludzkich,nasilo-
nejprzezmigracjęludnościpomiędzyAzją
iEuropą.Wielkieepidemieśredniowiecza:
czarnejśmierci(dżumy),ospy
,późniejkiły
,
równieżwpisująsięwtenscenariusz.Zgod-
niezprawidłaminaukichorobytebyły
,są
ipowinnybyćwłaściwienazwane,zoczywi-
stychwzględów,schorzeniamizakaźnymi7.
Prastareśladydziałalnościmedycznej,
główniedziałalnościchirurgicznej,odkryto
podczaswykopalisknacmentarzyskuwMo-
krejnaziemiczęstochowskiej.Wykopaliska
prowadzoneprzeznaukowcówUniwersytetu
Jagiellońskiegonatereniecmentarzyska,któ-
regowiekokreślononaokreswpływówrzym-
skich,przyniosłyintrygujące
znaleziska.
Wśródodkopanychobiektówwyodrębniono
staranniewykonanenarzędziesłużącepraw-
dopodobniedoprzyspieszaniaporodu(prze-
bijaniapęcherzaowodniowego).Mogłoteż
służyćdoprzebiciaropnia,oczyszczeniarany
iusuwaniazniejciałobcych8.Znaleziono
również,pośródprzedmiotówwykonanych
zżelaza,jedenniezwykłynóżoprzeznacze-
niunajpewniejchirurgicznym,wykonany
wcałościzbrązu9.Odkopaneprzedmioty
sąnajstarszymi,niezwykłyminarzędziami
przeznaczonymidocelówmedycznych,jakie
udałosięuczonymzlokalizowaćnapolskim
terytorium.Pochodzązokresutzw.kultury
przeworskiej,zepokiżelaza,którądatujesię
zwykopaliskwPolsce
Nóżchirurgiczny
MedycynawPolsce
przedrozbiorowej
Ryc.1.
naokresmiędzyVaIIIw.p.n.e.Odkrycie
świadczyrównocześnieozamożnościmiesz-
kańcówtychterenów,ichrozbudowanych
kontaktachzpołudniemEuropy
,aletakże
obecnościwgromadziewyspecjalizowanej
osobylubosóbzajmującychsięleczeniemran
ipomocąakuszerską.Tobezcenneznalezisko
pozwalaumiejscowićpocząteklecznictwana
ziemiachpolskichwokresierzymskim.
Donajdawniejszychzabiegówchirurgicz-
nych,októrychwnioskujemynapodstawie
badańszczątkówludzkich,należytrepana-
cja,którejśladyoddawnaznajdowaliarcheo-
lodzybadającyczaszkizprehistorycznych
grobów.Takieśladydziałalnościmedycznej
odkrywanotakżewPolsce.Trepanacjadowo-
dziaktywnościleczniczejlubmagiczno-lecz-
niczejnatymterenie.Mogłabyćstosowana
wchirurgicznymzaopatrywaniuskutków
urazuczaszki(usunięciewgniecenia),stano-
wićpróbęleczeniadomniemanejprzyczyny
bólugłowylubchorobyumysłowej.Wra-
machuśmierzaniabóluwczasiezabiegupa-
cjentbyłodurzanynaparemzziółlubosza-
łamianyhałasemwprowadzającymwtrans.
Rolatrepanacjirytualnej,czylinielecz-
niczej,pozostajedlanasniejasnadotego
stopnia,żepodejrzewasięjąnawetoformę
sprawdzianuwytrzymałościwojownikapod-
czasprzejścianawyższystopieńinicjacji10.
WgranicachobecnegoterytoriumPolskido
roku1966udałosięznaleźćiszczegółowo
opisać17czaszektrepanowanych(do2014
–okilkawięcej),odmezolitudośrednio-
wiecza.Nanajstarszączaszkętrepanowaną
invivozepokimezolitu,tj.zokresuokoło
7J.Farley
,Chorobystarożytności:przypadłościwiekówśrednich,w:Wielkieepidemiewdziejachludzkości,red.K.F
.Kiple,
Poznań2002,s.34–36.
8M.Biborski,DalszeratowniczebadaniawykopaliskowenacmentarzyskuKulturyPrzeworskiejzpóźnegookresuwpływów
rzymskichiwczesnejfazywędrówekludówwMokrej,województwośląskie,w:BadaniaarcheologicznenaGórnymŚląsku
iziemiachpogranicznychwlatach2001–2002,Katowice2004,s.128–130.
9M.Biborski,WynikibadańwykopaliskowychnacmentarzyskuKulturyPrzeworskiejzokresuwpływówrzymskichwMo-
krej,województwoCzęstochowskie,w:BadaniaarcheologicznenaGórnymŚląskuiziemiachpogranicznychw1996roku,
Katowice2000,s.84–88.
10H.Ostromęcka,Najdawniejsześladytrepanowaniaczaszeknaziemiachopolskich,nKwartalnikHistoriiNaukiiTech-
niki”1966,nr3,s.213–215.
5
