Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.2.Ideaczasoprzestrzeni
23
Einstein,którybyłwielokrotniekrytykowanyprzezfilozofów,zwłaszcza
przezBergsona
4
,stwierdziłznaciskiem,żewłasnościczasuiprzestrzeninależy
badaćempirycznie,anieustalaćapriorinagrunciefilozofii.Sformułowałto
następująco[31]:
Jestemprzekonany,żefilozofowiewywarliszkodliwywpływnarozwój
myślinaukowej,przenoszącniektórepodstawowepojęciazdziedziny
doświadczenia,gdzieznajdująsiępodnasząkontrolą,nanietykalne
wyżynyaprioryzmu.Nawetjeżeliokażesię,żeświataideiniemożna
wydedukowaćzwrażeńnadrodzeczystologicznej,żejestonwpew-
nymsensietworemumysłuludzkiego,bezktóregoniemanauki,
tomimowszystkoświatideibędziezawszerówniemałoniezależny
odnaszychdoświadczeńjakodzież—odkształtuludzkiegociała.
Wszczególnościjesttoprawdziwewodniesieniudopojęćczasuiprze-
strzeni,którefizycypodwpływemfaktówmusielizdjąćzOlimpu
rzeczyapriori,uściślićjeiprzystosowaćdoobecnychpotrzeb(tłum.
A.Trautman).
Empiriajasnowskazuje,żeczasiprzestrzeńsąodmiennymiaspektami
(przejawami)jednegoobiektufizycznego—czasoprzestrzeni.Historyczniepierw-
szymargumentemzaichgłębokimzwiązkiembyłazasadawzględnościruchu.
Następnegoargumentu,wychodzącegopozakinematykęzjawisk,dostarczyła
elektrodynamika:zjawiskaelektryczneimagnetycznesąróżnymiprzejawami
jednegoobiektufizycznego,którymjestpoleelektromagnetyczne(falaelektro-
magnetyczna).TenobiektjestopisywanydwomawektoraminatężeńpólE
iH.Jedenobiektfizycznywinienbyćopisanyjednąwielkościąmatematyczną,
jednakwfizycznejprzestrzenimodelowanejprzestrzeniąeuklidesową
E3
nieda
siępołączyćEiHwjedenobiektmatematyczny.Możliwejesttodopierowczte-
rechwymiarach:wczasoprzestrzenipara(E
j
H)składasięwantysymetryczny
tensornatężeniapolaFMu.
Fizykarozwijasięwznacznymstopniupoprzezunifikacjepozornieodręb-
nychpojęć.Mamybardzoudaneunifikacje:czasoprzestrzeń,elektromagnetyzm,
ogólnakoncepcjaenergii(przyjmującejbardzoodmiennepostaci),oddziaływa-
nieelektrosłabe(modelWeinberga–Salama1967–1968)—tokamieniemilowe
fizyki.
Czasoprzestrzeńjestjedynąudanąunifikacjąprzestrzenizinnymiwielkoś-
ciamifizycznymi.Nieistniejenp.„temperaturoprzestrzeń”(wktórejtempera-
turaniejestfunkcjączasuaniprzestrzeni,leczwielkościąwpewnymstopniu
odnichniezależną)—bowiemniemainteresującychiużytecznychwłasności.
4
HenriBergsonnajpierwzuznaniemwyraziłsięoteoriiwzględności,apotemopublikował
w1922r.całąksiążkę,wktórejjąmocnoskrytykował,wobuprzypadkachbezzrozumienia,oczym
sięwypowiada.
