Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
10
CyprianKamilNorwid
mentaryzowanyromantyzmwujęciuDopartatouniwersum9zzałożeniapozba-
wionewadfigurypoprzedniej,podwielomawzględamichybionej,swegorodzaju
Bhistorycznoliterackiegokolonizatora”.Ideasynkretyzmuromantycznegozasługuje
tunazaznaczenie,wjejświetlebowiemFredrojawisięjako,copragnępodkreślić,
uosobienieBwielostylu”–swoistasyntezaklasycyzmu,romantyzmuirealizmu.No-
tabenetorealizmautoraŚlubówpanieńskichdecydujeotym,żejegokomediemogą
byćautonomicznymartystycznieźródłemwiedzyosposobachżyciaśrodowiskszla-
checkichnietylkoXIX-wiecznejGalicji.ParalelnypodtymwzględemPanTadeusz
MickiewiczasilniezależyodWaverleyaWalteraScotta,aleteżrealiówprzyrody
wielkopolskiej.Małotego–mamywarcypoemacietakienagromadzeniewszelakich
Bpiękności”,iżtrzebałączyćutwórnawetzpolskimipoczątkamiliteraturypopu-
larnej.Owszystkimjednakzdajesiędecydowaćrecepcja.Wimięrzeczonegosyn-
kretyzmumożnabowiemtraktowaćPanaTadeuszaniejakonarodowąbaśń,lecz–
unikalnąrealizacjęrealizmumetafizycznego.TakuczyniłJanTomkowski,posze-
rzającgranicęromantyzmujakoepokiprzeistaczającejtechnikimimetycznewtro-
pysymbolizmuprzywodzącegonamyślchoćbyświatBzaślubinniebaipiekła”,jaki
łączymyzfascynującymidziełamiWilliamaBlake’a.
Ważnymparadoksemromantyzmujestrównieżto,żeskupienienaczynniku
duchowymświatawiązałosięzpewnąnieświadomościąmetodologiczną.Touczy-
niłodziełoromantykówpodatnymnaróżnesposobyczytania.Zarazemwielkiezna-
czeniedziełaMickiewiczaspowodowało,że–wpewnejmierzeniezależnieodjego
woli–tojegorealizacjaromantyzmustałasięwzorcowa.Wtensposóbidyllakre-
sowaopodłożurealistycznymimesjanistycznedowartościowanienarodustałysię
dystynktywne,zaśtragizmikosmiczneosamotnieniejednostkiludzkiejznalazły
sięnadrugimplanie.TrudnoteżMickiewicza,którywkażdejnieomalfazieżycia
znajdowałsięwcentrumwydarzeńpolityczno-towarzyskich(wyjątkiembyłparyski
Mickiewicz-bibliotekarz),łączyćzsamotnością–definicyjnąwwypadkutoposu
romantyka.Największyparadokspolskiegoromantyzmuwiążesięztym,żeoświe-
ceniowa,filomacko-filareckaideaBrazem,młodziprzyjaciele!”zaważyłanacałym
dzieleautoraGrażyny,neutralizującpodstawowądlaepokikategorięindywiduali-
zmu.BohaterowieMickiewicza–takżeGrażyna,KonradWallenrod,KonradzIII
częściDziadówiTadeusz–pozostawalichoćbywspecyficzniepojętejsłużbiezbio-
rowości.Symbiozawieszczainarodupozbawiłaichautonomiiegzystencjalnejime-
tafizycznej,któranp.byładomenąwzorcowegodlaepokidramatulordaGeorge’a
Byrona,Manfred.NakorzyśćMickiewiczaprzemawiająjednakpewneargumenty.
RównieżautonomiaFaustajestnierzeczywistazewzględunawyjściowyzakład
MefistofelesazBogiem.
Największymankamentpolskiegomodeluromantyzmuzdominowanegoprzez
jegoMickiewiczowskąrealizacjęwiążesięztym,żesztukailiteraturamiaływy-
bićsięnaautonomięipozostawaćzależnetylkoodabsolutnegoDucha.Tymcza-
semuautoraKonradaWallenrodadominujeczynnikpolityczny.Częstokroćnawet
–antyrosyjski,cowzmogłastronniczarecepcjapoety.Czymmogłabybyćlirykaro-
mantycznajakoświadectwoindywidualnejduchowości,uświadamiająlirykilozań-
skie.Cóżztego,gdynieukazałysięzażyciapoety?WtymwymiarzetoSłowacki
byłbliższyBgłębokich”ideałówepoki.
To,żeromantyzmpolskibyłnietylkojednymznajbardziejoryginalnychwa-
riantówepoki(znanatezaMariiJanion),lecztakżejednymznajbardziejoddalo-
nychodmodelowejpostacinurtu(przypomnęjegodominanty:tragizm,indywi-
9B.Dopart,Romantympolski:pluralizmprądówisynkretyzmdzieła,Kraków1999,s.6.
35(1/2021)
