Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
14
CyprianKamilNorwid
Vade-mecum–Bskrętemkoniecznym”wdziejacheuropejskiejliryki.Niemawmo-
imodczuciuznaczenia(przypomnijmytuspórnorwidologicznytrwającykilka-
dziesiątjużlat),czyVade-mecum,właśniezpierwszejpołowylat60.XIXwieku,
byłoodpowiedziąnafrancuskicykl,czyteżnie.Ważnejestnatomiastto,że–pa-
rafrazującpoetę–NorwidoweBstoperełwsiebiewciekłych”dobitnieodmienia
dziejepolskiejlirykiwogóle.
WswymujęciuhistorycznoliterackiegoNorwidawksiążceInwalidaintencji.
StudiaoNorwidzieKarolSamselargumentujeniedocenianydotejporywymiar
dziełapoety.Chodziootwarciekomparatystyczne,coczyniautoraMiłości-czy-
stejukąpielimorskichpisarzemmodernistycznym.Używającbowiemnarzędzi
kwalifikacjiautorstwaMieczysławaDąbrowskiego,specyfikąmodernizmu,osiąje-
gocharakterystyki,jestto,żejakopierwszatendencjawhistoriikulturyczyniłaona
tekstbaząmimetycznegoopisu.WtymwłaśniesensieNorwidjakopoetakultury
czyniłswądomenąsensykulturowe,rzadkousiłującopisaćkonkretnąprzestrzeńlub
konkretnywymiarrzeczywistości.Zaowocowałotonacechowaniemsymbolicznym
i...lirykątrudnąwodbiorze,wymagającąswoistegoBwyrobienia”literackiego.To
bowiem,jakNorwidopisujeFryderykaChopina,JózefaBema,lordaSingelworth,
czyJulięorazRomea,świadczyomodeluopisukontekstowegoznaciskiemnain-
terpretację.Jejteoretycznyopismamywznakomitych,paryskichwykładachpoety
–OJuliuszuSłowackim.
SamselwstudiumOdromantyzmudomodernizmu:stadiaewolucjiintelektu-
alizmuNorwidawyrażaoweprzemiany,uciekającsiędoobrazuzNorwidowskiej
noweliStygmat:spotkanialiteratazgęsiarkąrozumianegojakomanifesttwórczo-
ści,którajest,podkreślmy,pisaniem.Zamiastkreacjiwielkiejhistorii–apologia
arspoetica,którazakładananowotworzenie,swoisty,dojrzały,nowoczesnyjużpo-
wrótdorenesansuiklasycyzmu.MówiącoNorwidziejakosędzimikrytykuro-
mantyzmu,Samselujmujerzecznastępująco–to:
[...]deklaracjaantyhistoryzmuorazantyintelektualizmu(podobniejakuFredry),odrzucenieroman-
tycznychiporomantycznychnarracji,klisz,sposobówopowiadaniawreszcie,narzeczdrogidosamej
prawdy,orazostateczneporzuceniedawnozdemaskowanych,dziewiętnastowiecznychiluzji20.
ZatemBelegianaodejście”XIX-wiecznejhistoriozofiitakspecyficzniewyrażona
wNorwidowejnoweliStygmatmogłabybyćgłosemrównieżFredry,który–jako
elementwielkiejhistoriiinadzieizwiązanejzkampaniąNapoleonaBonapartego
–wyrugowałzdziełamaksymalistycznerozważaniaoDuchuDziejów,niejakomi-
mowolnieakceptującrealistycznądominantęwujęciurzeczywistościhistorycznej,
conotabeneokazałosięteżważnątendencjąnowoczesności.Zważywszynato,jak
skutecznieFredrośmieszyłi–tuprzeciwWitoldowiGombrowiczowi–Bzachwycał”
wwiekuXX,pozytywizmjawisiędziśjakoswoistybuforutrudniającywłaściwe
Bzaszeregowanie”autoraŚlubówpanieńskich.
Gdybywszakżeudałosięnatereniehistoriiliteraturyosłabićfunkcjępowsta-
niastyczniowegoiczęściowozneutralizowaćopozycjęromantyzm–pozytywizm
–np.narzeczBdziewiętnastowieczności”–lata60.XIXwiekumiałybyszansępo-
czątkowaćnowątendencjęliteracką(tymsamymteż–artystyczno-światopoglą-
dową),mianowiciemodernizm.WówczasNorwidmógłbyzatracićstatuskomen-
tatorapolskiegoromantyzmu(por.funkcjeCzarnychkwiatów,Zwolona,Wandy,
anawetPromethidionajakowłaśniekomentatorskie),astaćsiępisarzempocząt-
kującymrozległynurtmodernistyczny,któryprzecieżzaważyłnietylkonatożsa-
20K.Samsel,PostromantycznyintelektualizmNorwida,wtegoż:Inwalidaintencji.StudiaoNorwi-
dzie,Warszawa2017,s.43.
35(1/2021)
