Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
CyprianKamilNorwid
zostawałypodznakiemsłynnejPółnocy.WfinalnychwnioskachLyszczynazawiera
twierdzenie,któremaszansestaćsięnowymhistorycznoliterackimstandardem:
TwórczośćNorwidaniemieścisięwramachjednegoprąduliterackiegoczyepokiiznaleźćwniejmo-
żemynawiązaniadoróżnychdziewiętnastowiecznychtendencji.Wydajesię,żejedynymrozwiązaniem
wprzypadkutegopisarstwajestzdobywającasobiewostatnichlatachcorazwięcejzwolennikówkon-
cepcjadziewiętnastowiecznościliteraturypozwalającanaodejścieoddrobiazgowychpodziałównakilka
epokliterackichiwidzeniecałegowiekuXIXjakopewnejkulturowejcałości24.
CzyformułataniestosujesięwpewnejmierzetakżedoFredry?Zarazem
LyszczynauchwyciłtucechędziełaNorwida,którawarunkujejegosłynnąBanty-
cypowaną”dwudziestowiecznośćito,żebył(wwiekuXX)najchętniejprzywoły-
wanympolskimpoetąminionejtradycjiliterackiej.Mianowicie–nadawałsiędo
inkrustowaniaskrajnieróżnych,niekiedysprzecznychpostawświatopoglądowych.
Chodzituowieloskładnikowośćwzakresiepoetykiorazowielorodnośćumysłupo-
ety.Owawielorodnośćwzmagałaobecnośćczynnikarefleksyjności,albowręczinte-
lektualizmu.Tutkwiistotaproblemu.Mianowicieromantyzm(mimoideisyne-
stezji)byłartystycznieiideowozbytwyrazisty,abymożnabyłoowąwielośćXIX
wiekuzawierzyćjegoBorbitalności”.
Dopierodzisiaj–natlekoncepcjiNorwidowejdziewiętnastowiecznościJacka
Lyszczyny–liczącyjużcoprawdaokołopółwiekuprojektNorwidowskiegoroman-
tyzmuZofiiStefanowskiej,romantyzmu,którywkraczałwwiekBkupieckiiprzemy-
słowy”iobejmowałrównieżtrzylatalat80.XIXwieku(poetaumarłw1883roku)
jawisięjakoniedorzeczność25.Tamtądążnośćdopomieszczeniaróżnychtendencji
artystycznych(także,odziwo,klasycystycznych)wobrębieomnipotencjiroman-
tyzmutłumaczyćtrzebaprzecenianiemtendencjipozytywistycznychweFrancji.
Wwymiarzeogólnokulturowymdecydującejednakbyłoto,żelata60.XIXwieku
nadLoarąbyłylatamiciągłościidopierowojnaprusko-francuskazburzyłaładowego
Bponapoleońskiegoodreagowania”,któretakznakomiciesłużyłofilozofiiisztuce:
neoracjonalizm,parnasizmiróżnepostacirealizmudecydowałyoświadomościhu-
manistycznejówczesnegoEuropejczyka–właśnieFrancuzaprzedewszystkim.
ZjednejstronyformułaepokiBkupieckiejiprzemysłowej”,chociażoswajazcza-
samiStanisławaWokulskiego(awistocie–BolesławaPrusa),jestwodniesieniudo
autoraQuidamamyląca.Zdrugiejstrony,mimowielkiegoBprywatnego”przejęcia
Norwidasprawamipowstaniastyczniowego,jegowierszezcykluVade-mecum–już
oddeklaracjiprzywiązaniadomimetyzmuwprogramowymZawstęp(Ogólniki)–
podlegająneoklasycystycznymtendencjomliteraturyfrancuskiej,którezwyczajowo
określasiępowinnościamizakresuBmalarzażycianowoczesnego”.Dlajasnościwtej
formulebyłotyleżmodernizmu,ilerealizmu–wznaczeniuartystycznejkoniecz-
nościopisywanianiezmumifikowanychobrazówkulturyczynatury,ależywejcy-
wilizacyjnejwspółczesności.WtymkontekścieneoklasycyzmFredryiwogólejego
tożsamośćwperspektywieXXwiekuczyniąliczneznakizapytania,formułująwąt-
pliwości,wykazujądalekoposuniętąświadomość.TakiFredromożebyćistotnym
wyzwaniemdlanowegopokoleniaczytelnikówiznawcówBpolskiegoMoliera”.Mo-
żebyć–ijest.
WtymmiejscukoniecznejestprzywołanienanowomottadoVade-mecum,
któregowistocienorwidologianigdynieinterpretowała,gdyżjawiłosięzapewne
jako,typowadlaNorwida,enigmatycznadeklaracjajegoklasycyzmu.Owoprzy-
toczenieOdyseonaotwierazawołanie:BNiepochlebiajcieniowi!O!Ulissie”.Dalej
24J.Lyszczyna,CyprianNorwid.Poetawiekudziewiętnastego,Katowice2016,s.146.
25Z.Stefanowska,Pisarzwiekukupieckiegoiprzemysłowego,wtejże:Stronaromantyków.Studia
oNorwidzie,Lublin1993,s.5-53.
35(1/2021)
