Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
18
JorgeLuisBorges
Lustro,zwierciadłopojawiasię,jakwiadomo,jużwsztucewczesnegoRe-
nesansu–ukazując,choćtylkojakoodbicie,światrzeczywisty,zarazemjednak
istniejącypozaświatembezpośredniegooglądu,jaknasłynnymwłaśniezpowodu
tegodetaluobrazieJanavanEyckaPortretmałżonkówArnolfnich(1434).Ów
detal,umieszczonepośrodkuparadnejsypialniwypukłelustro,niedość,żeukazuje
małżonkówodtyłuiwszystkoinnezodwróconejperspektywy,topozwalanam
dostrzeczanimidwieinneosoby,możewłaśnienas–chociażbyHalszkęimnie–
przygodnychwidzówchwilimałżeńskiejczułościniderlandzkiejpary25.
Wiekpóźniejzliteraturyniemieckiejwyłaniasięobecnywludowychpogwar-
kachjużwwiekuczternastymTillEulenspiegel,DylSowizdrzał,zwanyunasteż
Sowiźrzałem,któryopisanyanonimowowroku1510(pol.przekładfragmentów
Sowizdrzałkrotoflnyiśmiesznyjużok.roku1530)–stanowiżywezwierciadło
uosabiająceludową,anawetplebejskąmądrośćsurowopostrzegającąioceniającą
rzeczywistość,alestroniącąodpustej,retorycznejmoralistyki.
JeśliRenesansnailetomożliweodzwierciedlałświatrealnywjegonaogół
rzeczywistychproporcjach,tojużbarok(etymologiadwojakoobjaśniatosłowo:
wjęzykuportugalskimbarrocotoperłaonieregularnymkształcie,pofrancusku
zaśbaroquetobogactwo,nadmiarozdób)fikcjęprzyjąłiuznałzarzeczywistość
istniejącąobiektywnie,anietylkownią,doniejprzenikającą,aleteż,comoże
bardziejinteresujące,obraztej,alternatywnej?rzeczywistościjawiłsięwłaśnie
jakonieregularny,skancerowany,niestały,więczmienny.Jeśliznalazłosięwnim
lustro,toniebezważnejroli,jakwAutoportreciewwypukłymzwierciadle(1524/5)
Parmigianino–jednegozmistrzówszesnastowiecznegomanieryzmuzwiastujące-
goszaleństwabaroku–lubjużutypowegoprzedstawicielahiszpańskiegobaroku
DiegoVelázqueza,wolejuWenuszezwierciadłem(1651/53),gdzieukazujeodtyłu
nagiesmukłeciałoboginispoczywającejnałożu,alemalarzgłównymośrodkiem
obrazuczyniprostokątnelustropodtrzymywaneprzezAmoraiodbijająceoblicze
Wenustak,żewidz,koncentrującsięnaodbiciujejtwarzy,niejakotracizoczu
wyzywającąnagośćodwróconejdońplecamikobiety.Velázquezzresztąchętnie
ustawiałirozstawiałlustra,abyuzyskaćcośwrodzajumigotliwejprzestrzeni,
wktórejrzeczywistośćjawisiętyleżprawdą,cojejodwrotnością:fantazmatem,
więcteżrodzajemprawdyàrebours,wobrazachtakich,jakLasMeninas(Panny
dworskie,1658)czyLasHindaleras(Prządki,1657).IdentyczniepostępujeBor-
gestworzącykonceptualnyfreskoskomplikowanejwewnętrzniestrukturze,nie
dokońcajasnej,niedokońcaoczywistej,leczwnajmniejszymszczególenatyle
frapującej,bywywołaćuodbiorcyzdumienie,niechęć,anawetzgorszenieistaćsię
dlańzarzewiemnajgłębszychdociekań.Takstałosięwprzypadkujednejznajzna-
mienitszychksiążekdwudziestegowiekuLesmotsetleschosesunearchéologiedes
scienceshumainesMichaelaFoucaulta,aktórejotwierająceWstępzdaniebrzmi:
CelivreasonlieudenaissancedansuntextedeBorges/Książkatazrodziłasię
zaprzyczynąpewnegoutworuBorgesa26.
Dodaćsięgodzi,żezłotejliściezachwytównaddziełemBorgesasekunduje
czarnalistajegooponentów.Niejestonabynajmniejpozbawionamocnychar-
gumentów,przynajmniejcodopewnychszczegółów,niektóreznichprzedstawia
HernandoValenciaGoelkel:
25Por.MariaPoprzęcka,Galeria.Sztukapatrzenia,Warszawa2003,s.10.
26Por.MichaelFoucault,Préface,w:Lesmotsetleschosesunearchéologiedesscienceshumaines,
Gallimard,Paris,1966,s.7;(wyd.pol.:tamże,Słowairzeczy:Archeologianaukhumanistycznych,
przekładT.Komendant,Gdańsk,2005).
4(2/2013)
