Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
szkic
9
AndrzejTurczyński
Czytaniaborgesańskie
Wiadomo,chociażbyzpismEriugeny,żekosmologicznyobrazświatawywie-
dzionyzintuicjilubteorii(sc.kontemplacji),niepodważajączasadnościwszelkich
wtejkwestiinaukowychdociekań,jestwizjąświatabędącegorealizacjącałościowej
ideinatury,którejfundamentalnąnormąjestjednoczesnośćbytuiniebytu,innymi
słowynaturąjestto,cojestizarazemto,coniejest.
Odnotowujemytęważnądladalszychdociekańuwagęnapoczątku,gdyżjuż
wstępującdoborgesańskiegoMiędzyświecia,wobszarjegoczystejnaturyozna-
czającejcałośćrzeczywistości,azarazemistotębytu,doświadczasięwłaśnieowe-
goosobliwegostanubyciaczegośiwczymś,cozarównojestiniejest,cojestbytem
iniebytem,czymśjednakrealnym,aczzawieszonymmiędzyjawąisnem,przyczym
niemożnawykluczyć,iżjawąjestseniodwrotnie.OczywiścietonieJorgeLuis
Borgesbyłtym,którypierwszyprzekroczyłniewidzialną,alerealną,choćpozorną
granicęoddzielającąjawęodsnu,alejakdotądtoonzamykapoczetsławnych
suwerenówMiędzyświecia,niejakobędącichWielkąSummą,DoskonałąLiterą,
wktórąwpisanezostaływszelkiejawneisekretneznakiistnienia(inieistnienia,
rzeczjasna).JęzykniemieckiczasowąpośredniośćokreślaterminemZwischenzeit,
oznaczającymprzerwęwlinearnymbieguczasu,Międzyczaswypełniającylukęmię-
dzytym,coutraciłosweczasowenastępstwo,aczymś,coexnihilojekontynuuje,
alejużnaswój,sobietylkowłaściwysposób.ÓwMiędzyczastowbieguCzasuod-
powiednikkosmologicznejnaturyMiędzyświecia.
WspomnianywyżejJanSzkotEriugena,jedenznajznamienitszychumysłów
Średniowiecza,filozofiteolog,wswojejwizjirzeczywistości(będącejponiekąd
takżewizjąBibliotekarza),poddawszyowąrzeczywistośćsubiektywnemuoglą-
dowi,wysublimowałzniejpierwiastkitworzącejegowłasnąwizję,ujawniającjej
pierwotneźródła,wszakwHomiliidoKomentarzadoEwangeliiJana1napisał:
BMówięzaś«to,cojest»otym,coniewymykasięcałkowiciepojmowaniuczło-
wiekaczyanioła,gdyżznajdujesięwBogu,wliczbietego,cozostałoustanowione
przezjednąPrzyczynęwszystkichrzeczy.Tymzaś«coniejest»,jestzaisteto,co
przekraczasiływszelkiegopojmowania”.Krótkobiorąc,bytemwedleEriugeny
jestwszystko,codajesięuchwycićzmysłowobądźintelektualnie,niebytem–
materia,jakzaznaczaAgnieszkaKijowska,Bzracjijejniedoskonałości”.Dalej,
odwołującsiędoinnegopismaEriugeny,Kijowskarzeczcałąprecyzuje:BMateria
jestcałkowiciepozbawionaformy,toteżnaszumysł,którypoznającjakąśrzecz,
starasięjązdefiniować,czylizakreślićjejgranice,wżadensposóbniemożeująć
tego,cojestbezformy.DokategoriiniebytuzaliczasięrównieżBoga,alezracji
Jegonadmiernejdoskonałości.Boganiemożnazamknąćwgranicachludzkiego
definiującegomyślenia[...],albowiemjakodnotowujetosamEriugena:BOnsam
[tj.Bóg]jestbowiemcałkowicieniewidzialny,a«lepiejznasięGo–nieznając»
i«niewiedzaoNimjestprawdziwąmądrością»”.
Innaróżnicamiędzybytemaniebytemspoczywawróżnicymiędzytym,co
aktualne,atym,copotencjalne,czylimiędzytym,cojużistniejeaktualnie,atym,
cojeszczetrwawswejprzyczynie.
1JanSzkotEriugena,HomiliadoProloguEwangeliiJana,w:tymże,KomentarzdoEwangeliiJana,
przekł.AgnieszkaKijowska,seria:BArcydzieławielkichmyślicieli”,Kęty2000.
