Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.Emocje:historiapojęciaikluczowezmianyświatopoglądowe
pokrzywdzonegowartość,mającąwpływnajegostanwewnętrzny,charakterlub
zachowanie.WpodobnymznaczeniuużywasięokreśleniaUwsparciemoralne”
jakopodniesienianaduchu,atakżeUmorale”wodniesieniudogrupy,np.morale
wwojsku–jakostanduchażołnierzy.Mimoiżprawopolskienieposługujesięjuż
terminemUkrzywdymoralnej”,wciążmożnaspotkaćworzecznictwieidoktrynie
prawniczejokreślenieUstratymoralne”wkontekścieuszczerbkuniemajątkowego
bądźUsatysfakcjamoralna”jakozadośćuczynienie.
Mnogośćodmianludzkichuczućjestogromna,gdyżwprzypadkuczłowie-
ka,jakpięknieująłtoAugustyn,Ułatwiejzliczyćjegowłosynagłowieniżjego
uczuciaiporuszeniajegoserca”
40
.Zpewnościąbogactwoświatawewnętrzne-
goczłowiekanietylkozasługujenaszczególnąuwagę,aleteżwymagawiększego
niuansowaniaterminologicznego,bypomócnamwlepszymzrozumieniusiebie,
naszegozachowaniaiwzajemnychrelacji.Niemniejtrudnoodwoływaćsiędo
polskiejtradycjifilozoficznejwzakresiepotrzebnegosłownictwazuwaginawspo-
mnianywyżejterminologicznychaosiniekonsekwencję.Ztychwzględównie
zrezygnujęzewspółczesnegoterminuUemocje”ibędęużywaćgojakometapojęcia
wodniesieniudowszelkichstanówmentalnychiprzeżyćwewnętrznych,które
określamytakżeuczuciamiczyafektami.Wobeczarysowanejpowyżejgenealo-
giitegopojęciazaznaczamjednak,iżniebędęsięnimposługiwaławznaczeniu
nadawanymmuprzezdziewiętnastowiecznychfizykalistówiniebędę,jakjuż
wspominałam,koncentrowaćswychrozważańnakategoriiemocjijakoprzedmio-
tubadańempirycznych.Sferaprzeżyćwewnętrznychczłowiekawkontekściepra-
wainteresujemnieprzedewszystkimwsensiefilozoficznym–jakosferaznaczeń
isensów,jakiewiążemyznaszymiuczuciamiidoznaniami,coszerzejomawiam
wrozdzialetrzecim,awodniesieniudoprawawrozdzialepiątym.
Biorącpoduwagęgłębięicharakteremocji,azwłaszczaszczególnycha-
rakterichzwiązkuznaszymUja”(znasząświadomością),będęodróżniaćodczu-
ciaczystozmysłowe(np.ból,przyjemność,przykrość,awersja,przyciąganie–są
onedoznaniamizarównofizycznymi,jakipsychicznymi,dlategomożnazaliczyć
jedoszerokopojętychemocji),popędy(głód,pragnienie,pożądanieerotyczne)
iuczucia(świadome,dającesięzazwyczajzwerbalizowaćkonkretneemocje,takie
jaknp.gniew,strach,smutek,radość,miłośćitd.).Przezafekty,zgodniezobecnym
uzusemjęzykapotocznego,będęrozumiećgwałtowne,leczchwilowewzruszenia
lubuniesieniaemocjonalne,silnieodczuwanewciele,automatyczne,wymykające
siękontroliizazwyczajpowiązanezdoznaniemprzyjemnościbądźprzykrości.
Silneuczuciaoniecobardziejskomplikowanejstrukturzeidłuższymdziałaniu
będęnazywałanamiętnościami,adługotrwałestanyuczućnastrojami.Wksiążce
tejbędęgłówniezajmowaćsiętąkategoriąemocji,którąnazywamtuuczucia-
mi.Niemniejjesttobardzozróżnicowanawewnętrzniekategoria.Uczuciamo-
gąbyćmniejlubbardziejzłożone,zwerbalizowanelubnie,różnićsięodsiebie
40
Św.Augustyn,Wyznania,przeł.Z.Kubiak,Kraków1994,IV.14,s.87.
29
