Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
14
1.Kategoriatemporalności
1.1.1.Koncepcjaczasucyklicznego
Refleksjanatematczasuiśladymyśleniaonimsięgająkulturpierwotnych,
coujawniłybadaniaetnograficzneorazantropologiczne.Byłtoteżprzed-
miotrozważańmyślicielistarożytnych.Wchronozoficznychdociekaniach
współczesnychnaukopoznaniuistotnympojęciemjestświadomośćtemporal-
na,czyliwspólnydlapewnejzbiorowościsposóbrozumienia,przeżywania
iwartościowaniaczasu.Zpojęciemtymnieodłączniezwiązanajesttakże
kategoriaczasuspołecznego,rozumianegojakoczaswspólnydlapewnejzbio-
rowości,wyznaczanyprzezważnedlaniejzdarzeniaizjawiska,zawierają-
cyokresywypełnioneistotnymiwydarzeniami,aleteżokresypuste.Czas
społecznymożebyćzarównocykliczny,spiralny,powracający,jakilinearny
(Tarkowska,1992:23—25).
Świadomośćtemporalnaludówpierwotnychbyłasilniezwiązanazob-
serwowanąwprzyrodziecyklicznością.Rytmfunkcjonowaniaczłowieka
(orazcałejzbiorowości,którejbyłonczęścią)zależałodprzemiennościpór
roku,następstwadniainocy,awpóźniejszymokresietakżeoddobowego
irocznegoruchuobserwowanychciałniebieskich.WedługEdmundaLe-
acha,któryprzedstawiłwłasnąpróbętypologiisposobówmyśleniaocza-
sie,pierwotnerozumienieczasuzwiązanebyłozcyklicznością,dającąsię
odnieśćzarównodoprzyrody,jakietapówludzkiegożycia;pewnewyda-
rzeniapowtarzająsięwokreślonymnastępstwie,wktórejtosekwencjinie
możnawskazaćpoczątkuanikońca.Zgodnieztakimsposobemrozumie-
niaczasuniebierzesiępoduwagęporządkuchronologicznegowydarzeń,
niemożliwejestrównieżdokonywaniedokładnychpomiarówczasu(pory
rokuniemogąbyćuznanezajednostkiczasu,ponieważniemajązobiek-
tywizowanejdługościanipunktówgranicznych—sąonetylkoumowne);
wszelkieformyaktywnościspołecznejsąprzytymjednakuzależnioneod
zmianzachodzącychwprzyrodzie,dlategoczasspołecznytakżemacharak-
tercykliczny(Leach,1956:114).
Wiązanieupływuczasuzzachodzeniemokreślonychzdarzeńskutkowa-
łonietylkotym,żejegocharakterbyłkonkretnyinieciągły(wprzeciwień-
stwiedowspółczesnegorozumieniaczasujakoabstrakcyjnegocontinuum),
aleteżperspektywąrelatywistyczną—ludypierwotnewykształciłyróżne
skalepozwalającenaorientacjęwczasie,dziękiczemutosamowydarzenie
mogłozostaćodniesionerównocześniedowieluskal(Tarkowska,1987:30).
Dlapierwszychkulturistotnąrolęodgrywałtakżeczasmityczny(rów-
nieżpostrzeganycyklicznie).Człowiekpierwotnytraktowałprzeszłośćjako
„nawarstwieniecykliczniepowtarzającychsięwydarzeńzainaugurowanych
przezprzodkamitycznego,bogalubbohatera”(Tarkowska,1987:53).Zgod-
nieztymprzekonaniemteraźniejszośćpowtarzajedyniewydarzenia,któ-
