Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
2.2.Koncepcjeprawdy
43
Zarównowpraktyceżyciacodziennego,jakiwnaukowychprocesachbadaw-
czychtrzebaprzejśćnierazzawiłądrogę,bywyjaśnićtrafniejakąśtajemnicę,uni-
kającnieświadomegoformułowaniasądówfałszywych.Wdochodzeniudosądów
prawdziwychpomagająpozytywnecechyosobyposzukującejlogicznychiopartych
nafaktachspostrzeżeńisformułowań,awrodzoneupodobaniedokłamstwaczyni
poszukiwanieprawdyniemożliwym.
JanWoleńskipodkreśla,żeistniejezasadniczaprzepaśćmiędzyprawdąamnie-
maniem.Znalazłotowyrazwprzeciwstawieniuepistemeidoxa,awięcwiedzyiopinii.
Epistemetowiedzaprawdziwa,bojestbezbłędnazeswejnatury.Todoxajestsiedli-
skiembłędu.Wprowadzenietychdwóchpojęćtrzebauznaćzajednoznajważniej-
szychwydarzeńwcałejhistoriiteoriipoznania18.
Przekonaniejestzaakceptowanymiuznanymzaprawdziwysądem.Pojawiasię
jednakpytanie,któreprzekonaniazaliczyćdowiedzyinajakiejpostawnieodróżnić
przekonanianależącedowiedzyodinnychprzekonań.Wiedząnazywasiętylkota-
kieprzekonania,którespełniająwarunkiczyniąceprzekonaniapoznawczowartoś-
ciowymi19.Niezbędnesądobresposobyuprawomocnieniaorazustaleniekryteriów
pozwalającychnaodróżnienieprzekonańprawdziwychodfałszywych.Kluczemdo
tegouprawomocnieniajestwiarygodnaproceduraformułowaniaiweryfikacjiprawdy
(prawdziwości).Epistemolodzynatematprawdynapisalitysiącestronprzemyśleń,ale
ilośćrefleksjiwtejsprawienieprzekładasięnaużytecznośćwypracowanychzasad
dlabadaczyzróżnychdyscyplinwiedzy.Wpotocznymrozumieniuorazwszczegóło-
wychbadaniachnaukowychistotaprawdyiistotafałszusąnaogółintuicyjnierozu-
mianeiinterpretowanetrafnie.Pojęciateoznaczająsprawdzalnącechęrzetelności
(trafności)wiedzyoczymś.Podpojęciemprawdyniekryjesięistotajakiegośfaktu,
rzeczy,procesuczyzjawiska,gdyżchodzitujedynieosposóbichpostrzeganiaprzez
człowieka.WpotocznymrozumieniunajlepiejistotęprawdyoddajestwierdzenieUfak-
tysamemówiązasiebie”.Problemjednakjestwtym,żefaktysąwielkąniemową,
toczłowiekmusisiętrafnielubnietrafniedomyślićsię,codanefaktyznaczą,isłow-
niesformułowaćswojespostrzeżenie.Wbadaniunaukowymrozpatrujesięnietylko
fakty,lecztakżepojęciawymyślone(matematykailogikanieopierająsięnafaktach).
Zpojęciemprawdydużyiwznacznejmierzesztucznyproblemmająfilozofowie,
którzystworzyliwielenazwnasposobydefiniowaniaistotyprawdy(nazywającte
sposobyteoriami,mimożerozpatrywanesąnajczęściejprostefakty,aniezłożone
systemy).Dlabadaczyzdziedzinychemii,fizyki,biologiiczyekonomiifilozoficzne
nazwyprawdysąpraktyczniebezużyteczneizadziwiłobystwierdzeniejakiegoś
badacza,żepoznałsemantycznączydeflacyjnąprawdęodanymzjawisku.
Prawdajestpojęciemwartościującymludzkiesądyijestściślezwiązanazwiedzą
orazpoznaniem.ProcespoznaniarozpoczynasięwpunkcieUzero”,którymjestjakiś
18
J.Woleński,Epistemologia…,op.cit.,s.18.
19
M.Walczak,Naturawiedzy.Charakterystykazodniesieniemdoepistemologiianglosaskiej,w:S.Jane-
czek,A.Starościc(red.),Epistemologia,seria:UDydaktykafilozofii”,t.4,Lublin2015,s.210.
