Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
34
EdytaBielińska-Dusza
1.Istotakontroliwewnętrznej
Wszelkieformyaktywnościzbiorowej1,jaksłuszniezauważaP.Cabała,
wymagająpodejmowaniastałychlubokresowychwysiłkówsprawdzających,
oceniającychczyweryfikujących2.Wrozwojukontrolizauważyćmożnadużą
dynamikęzmianorazheterogenicznyzakreszadańifunkcji.Naprzestrzenilat
jednonapewnoniezmieniłosię:wciążistniejeniesłabnącezapotrzebowaniena
skutecznysystemkontroli.
Jużw1916rokuprekursorklasycznejteoriiorganizacjiH.Fayolsklasyfiko-
wałiopisałczynnościadministracyjne(odpowiadającewewspółczesnejtermino-
logiifunkcjomzarządzania),awśródnichfunkcjękontroli,którejzadaniemjest
czuwanienadtym,abywszystkoodbywałosięzgodniezustalonymiprzepisami
1
Aktywnośćtęmożnarozpatrywaćnadwóchpłaszczyznach:państwaiprzedsiębiorstwa.Wy-
dajesię,żekontrolawtychobszarachwzmacniałasięnaprzestrzeniwieków.Jejznaczenieodnośnie
dofunkcjonowaniadobregopaństwapodkreślanojużwstarożytności.Wspominająotymchoćby
Platon(427-347p.n.e.)wPaństwieorazArystoteles(384-322p.n.e.)wPolityce.Docenilijąrów-
nieżwładcy,tacyjak:DariuszIWielki,LikurgiPiotrWielki.DariuszIWielki(550-486p.n.e.)
ustanowiłwysłannikówpodróżującychpokrajujakotzw.oczyiuszykrólewskie,Likurg(IXw.
p.n.e.)podporządkowałskarbpaństwazarządowigerontów,apieczęnadskarbemikontrolęgeron-
tówpowierzyłzarządcomadministracyjnym,tzw.eforom.Zkoleiwpaństwierzymskimzaczasów
republikiwprowadzonourządcenzorów,którychobowiązkiembyłokontrolowanieskładusenatu
iczuwanienadmoralnościąobywateli.Wczasachnowożytnychnp.PiotrWielki(1672-1725)wy-
konywałkontrolępoprzeznadzorcówzwanychrewizorami.Głównezadaniekontrolipolegałona
identyfikowaniutego,comogłozagrażaćbezpieczeństwuitrwałościpaństwa.Wrazzewolucjąpań-
stwafunkcjeizadaniakontrolizmieniałysię,powstawałyteżróżneinstytucjekontrolne.WPolsce
w1562r.nasejmiepiotrkowskimpodjętouchwałęustanawiającąprawodokontrolowaniaprzez
posłówziemskichprzychoduiwydatkowaniasumpaństwowych.Cociekawe,pierwsząinstytucją
kontrolnąbyłaGłównaIzbaObrachunkowa,powołanaw1808r.W1816r.wKrólestwiePol-
skim(1815-1915)wydanoprawoustanawiająceorganykontrolipaństwowej.PowstałaIzbaOb-
rachunkowa,anastępnieNajwyższaIzbaObrachunkowa.RokpóźniejTymczasowaRadaStanu
powołałaUrządObrachunkowy,apoodzyskaniuprzezPolskęniepodległościnamocydekretu
NaczelnikaPaństwaJózefaPiłsudskiegoutworzonazostałaNajwyższaIzbaKontroliPaństwa.
Przetrwałaonadodzisiajpofundamentalnejzmianieroliisposobudziałaniaw1994r.,kiedyto
SejmustaliłobowiązującąustawęoNIK.Zob.S.Kałużny,Kontrolawewnętrzna.Teoriaiprakty-
ka,PWE,Warszawa2008,s.5-19.Kolejnymorganemkontrolipaństwowejjednosteksamorządu
terytorialnegojestRegionalnaIzbaObrachunkowa,powołanaw1992r.ZarównoNIK,jakiRIO
wgłównejmierzemajązazadaniekontrolowaćinadzorowaćinstytucjepubliczne.Należyotym
wspomnieć,gdyżzpunktuwidzeniadziałającejwramachsektorapublicznegokontroliinstytucjete
niepozostająbezznaczenia.
2
P.Cabała:Systemkontroliwzarządzaniuprzedsiębiorstwem.Pomocniczemateriałydydak-
tyczne,Wyd.AE,Kraków2002,s.7.
