Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
20
MichałBohun
formułekiregułprzemieniałsięwchrześcijańskąodnowężyciagłównegobohatera.
Ostatecznierozumustępujeniebuntowiichaosowi,alewierze,nadzieiimiłości,
którekulminująwosobieJezusazNazaretu.
Nędzakulturyujawniasięwcałejpełninagrunciereligijnym.Wsłabszejfor-
miejesttoprzeciwstawienieDrosyjskiegoChrystusa”zachodniemuoświeceniu,któ-
regoRosjaprzecieżniepotrzebuje.Cywilizacja,kultura,oświataniesąpotrzebne,
oileposiadasięświatłoprawdziwegoZbawcy.Wydajesię,żeDostojewskiniemiał
wątpliwości,iżdartenprzypadłwudzialejegoojczyźnie.Tojestproblem,który
przekraczagraniceantynomiipomiędzyRosjąaEuropą,boprzekraczagranicehi-
storiiwogóle.JakzauważyłSergiuszBułgakow,wtakiejperspektywietwórczość
Dostojewskiegomożnaodczytywaćjakosądnadkulturą,historią,cywilizacjąwogó-
le.Osądbyłsurowy,albowiempisarzwidziałtutajdrogę,któraprowadzidonegacji
ChrystusaiKościoła.Zwłaszczadwiesiłyduchoweprzykuwałyjegouwagę,obie
złączoneantychrześcijańskimnastawieniem:rzymskikatolicyzmiwspółczesnyso-
cjalizm13.
Nienależyjednakprzywiązywaćzbytniejwagidohistorycznychpersonifikacji
antychrześcijańskiegoducha.Katolicyzmisocjalizmsątylkochwilowymwcieleniem
tejnegatywnejsiły,któradecydujeomarnościświatailudzkichniepowodzeniachwe
wciążpodejmowanychpróbachurządzeniasięnatymświecie.Miarytegoświatasą
niczymwobecreligijnejprawdy.Naszepróbyporadzeniasobiezrzeczywistością,jej
oswojeniasąśmiesznewporównaniuzprzekraczającąludzkąrozumnośćiskutecz-
nośćirracjonalnąosnowążycia.
Owąirracjonalnąosnowąjestwolnośćcenniejszaodkultury,harmonii,utartych
przekonańodobruizłu.Dostojewskiodkrywa,żeistotaczłowiekaniezamykasię
wmaestriiporządkowaniaziemskiejegzystencji,alepoleganamozolnympodno-
szeniusięzupadkuiuwalnianiuodzła.Wtensposóbinterpretujedialektyczny(bo
Bogo-ludzki)humanizmDostojewskiegoSiemionFrank:
Rzeczwtym,żetairracjonalna,niewyrażalna,nieprzystającadożadnychnormdobrairozu-
mugłębialudzkiegoducha,którajestźródłemwszystkiego,cozłe,chaotyczne,ślepeianar-
chicznewczłowieku,jestjednocześnie,zdaniemDostojewskiego,sferą,wktórejtotylko
możedojśćdospotkaniaczłowiekazBogiem,iprzezktórączłowiekłączysięzroztropnymi
mocamidobra,miłościiduchowegooświecenia,albowiemtagłębia–samaistotaludzkiej
osobowości–jestwostatecznejinstancjitątajemnązasadą,którąDostojewskiwjednymze
szkicówdoBraciKaramazownazywaDcudemwolności”.TojesttasamaDgłupialudzkaocho-
ta”,októrejniczymonajwyższymdobruabsolutnymmówiDczłowiekzpodziemia”.Przez
tęzasadęprowadzijedynadrogaczłowiekadoBoga–innejdrogi,bardziejracjonalnejimniej
niebezpiecznej,mniejproblematycznejniemaibyćniemoże.TojestzaisteDwąskaścieżka”,
zewszystkichstronotoczonaotchłaniągrzechu,szaleństwaizła14.
13Zob.С.Н.Булгаков,Тихиедумы,Москва.1996,s.192.
14С.Л.Франк,Русскоемировоззрение,Санкт-Петербург1996,s.366(podkreślenieFranka).
