Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
10
Wstęp
wianyobszarniebędziewięcorganicznącałością,takjakfaktycznieniebył,
zwyjątkiemkrótkichokresówprzed1320rokiem.
Jeślimimokryzysuparadygmatunarodowo-państwowegopodejmujemy
próbęsyntezyzjawiskokreślanychramamipolitycznymi,towprzekonaniu,że
problematykatajestjednakpewnymelementemrzeczywistościdziejówsztuki.
Chociażnależyunikaćniesprecyzowanegopojęciamiędzynarodowości(A.La-
buda),przyjmujemytezę,że„całebudownictwotakmurowane,jakdrewniane
funkcjonowałowramachwspólnotyEuropyŚrodkowej.Byłatokulturawisto-
cieponadnarodowa,ponadetniczna,anawetniejakoponadstanowa,którą
możnabynazwaćpóźnogotycką”3.Twierdzenietomożnazjednejstronyroz-
ciągnąćnafazęwcześniejszągotyku,zdrugiej–takżenasztukiplastyczne.
Dzielnicowycharakterkulturyśredniowiecznejpowodował,żegraniceregio-
nówmogłybyćważniejszeodpaństwowych(mającychoczywiścieinnycharak-
terniżwczasachnowożytnych),adlakształtowaniasztuki,naprzykładŚląska,
ważniejszebyłosąsiedztwoCzechiMoraw,ŁużycniżMałopolski.Podobnego
przykładudostarczazmianaorientacjiartystycznejWielkopolskiwpóźnym
XIVwiekuześląskiejnapomorsko-brandenburską,przysłabychtylkorela-
cjachmałopolskich.Mazowsze,choćlennewstosunkudoKrólestwaPolskiego,
niekorzystałozdorobkusąsiedniejMałopolski.
Względnaniezależnośćartystycznadzielnicbyła,szczególniewXIIIstu-
leciu,częściowounifikowanaponadregionalnymcharakteremarchitektury
zakonnej.Oilekościołycystersówmałopolskich,śląskichipomorskichróżnią
sięgeneząstylistyczną,otyletemendykanckie(zakonówżebrzących),zwłasz-
czadominikańskie,naznaczyłymiastaróżnychdzielnicwspólnympiętnem.
Architekturapóźniejszychformacjizakonnychniemiałajużwtakimstopniu
cechponadregionalnych.Nakazujetowpewnychwypadkachujmowaćzjawi-
skaartystycznewgranicachdzielnicjakoswoistychśrodowiskhistorycznych.
Krzyżowaniesiękryteriówkonstrukcyjnychksiążki,zwłaszczageograficz-
nych,jestjeszczeprzełamywaneponadregionalnymcharakteremniektórych
typówbudowli.Stosowniedozmiangranicpolitycznychpaństwaiznaczenia
zjawiskponadregionalnychczywzrostuizanikuscentralizowanegopatrona-
tunarracjajestczłonowanajednostkamidzielnicowo-chronologicznymilub
jeporzuca;zamiastukładuchronologicznegomateriałzostałułożonywse-
riach,czasami,zamiastliniowejispójnejhistoriiarchitektury,rozpadasię
3A.Miłobędzki,ArchitekturawPolsceJagiellonów,[w:]PolskaJagiellonów1386–1572,red.
A.Gieysztor,Warszawa1987,s.51.
