Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
iuczestnikwojenzMoskwą,opracowałplanyopanowaniaWołosz-
czyznyiMołdawiiiosadziłnanichjakolennikówpolskichwład-
cówzroduMohyłów.W1601rokuobjąłdowództwonadarmią
polskąwalczącązeSzwedamiwInflantach.Zrodowejrezydencji
wZamościuuczyniłtwierdzęizałożyłwniejAkademię.Opiewa-
nyjakomąż,„przezktóregoApollosprzymierzasięzMarsem”,
dorównywałNestorowiwsłodkiejwymowie,aAchillesowiwmę-
stwie.Ojczyznawspominajączmarłego„własnełzypiła,targała
włossierdziwaimdlała”.
NastrażyKresówczuwałŻółkiewski,kasztelanlwowski,zdol-
nywódzidalekowzrocznypolityk.Przezcałeżyciebroniłich
przednajazdamiTatarów(naliczyłichponad30),pokonałNale-
wajkępodŁubniamiiMoskalipodKłuszynem,zdobyłSmoleńsk
iMoskwę.Krytykowałwarcholstwo,pychęisamowolęmagnatów
kresowych,ajegoniezrównanemęstwo,postawęmoralnąitra-
gicznyzgonwynoszonowliteraturzestaropolskiejipóźniejszej.
To„wcnotachukochanyHerkules”,długonosiłwolnośćPolskina
swymkarku,dlategowiekiwiekomprzekazywaćbędąjegosławę
ichwałę.„SłońcemLitwyiMarsemKorony”nazywanoChodkie-
wiczaotwarzyznamionującejenergięigwałtownytemperament,
dumnegoiporywczego,podkreślającegoswąlitewskość,niechętni
przezywaligobelzebubem.JużpodczaswalkzKozakamiiwypra-
wyZamoyskiegonaMołdawięujawniłswójnieprzeciętnytalent
wojskowy.RozgromiłSzwedówpodKircholmem,apoklęscece-
corskiejwziąłnaswebarkicałyciężarobronyKresówPołudnio-
wych,zwyciężającTurkówpodChocimiem.Doskonałytaktyk,
umiejętniewykorzystywałpodczaswalkwaloryterenoweiodwo-
dyhusarii,zakładającwarowneobozynatyłachwroga.Fortyfiko-
wałmiastaizamki,fundowałszkołyiklasztorynaLitwieiŻmu-
dzi.ToSarmatównieodrodnedziecię,całyżelazemkuty,woczach
miałskry,wzórpatriotyzmu.
Sweprzywiązaniedostarychobyczajówizłotejwolnościszla-
checkiejpodkreślałKoniecpolski.Wysoki,zdługąbrodą,sumia-
stymwąsemiwygolonągłową,zwany„wicekrólemUkrainy”,bu-
dowałwłasnemiasta,twierdzeizamki(np.KudaknaZaporożu,
NowyKoniecpol,Kamieńczuk),kościołyiszkoły,zakładałmanu-
faktury.Tłumiłbuntykozackie,gromiłTurkówiTatarówiopra-
cowałplanpodbojuchanatukrymskiego.JegonastępcaCzar-
nieckiodznaczałsięszaleńcząodwagąibezwzględnością:walczył
zChmielnickim,wktórymwidziałprzedewszystkim„rebelizan-
ta”,apobitwiepodBeresteczkiempociągnąłwgłąbUkrainyiPo-
dola,odbijającszeregmiastidokonująckrwawychpacyfikacji:
37
