Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
3.Lamenty,pobudki,dumy
Wpiśmiennictwiestaropolskimważnąrolęodgrywałygatun-
kiliterackieskodyfikowanewszkolnejpoetyce,obowiązującepi-
sarzyizrozumiałedlaodbiorców.Nateorięokreślonegogatunku
składałsięzbióruporządkowanychrzeczoworeguł,dotyczących
wyboruposzczególnychelementówstrukturygatunkowejispo-
sobówichkomponowania.Wutworzenieszukanooryginalności,
czyliodstępstwodwzorcamodelowego,tylkozgodnościznim.Sta-
ropolskapoetykasformułowanaupowszechniałagotowezestawy
wzorówgatunkowychikonwencjiwypracowanychprzezpoetykę
antyczną(grecko-rzymską)ieuropejskąliteraturęrenesansowo-
-barokową,różnenakazy,zakazyiprzyzwolenia(T.Michałow-
ska).Ichdefinicjepodsuwałypisarzomlistędziełdonaśladowa-
niaistereotypoweśrodkiwyrazuartystycznego,jakprozopope-
je,personifikacjeitrawestacjeBiblii,modlitw,dokumentówpań-
stwowych,obradsejmowychitp.Mnożyłysięplagiaty,szczególnie
wXVIIwieku:dosłowneprzepisywaniemniejszychlubwiększych
fragmentówcudzychutworów,przejmowanieodpoprzedników
pomysłówtematycznychikompozycyjnych,ujęćstylistycznych
ifrazeologicznych,locicommunes.Pojęcieplagiatuwdzisiejszym
pejoratywnymznaczeniunieistniało,obowiązywałakategoria
imitatio(naśladowanianaturyidoskonałychdziełsztuki).Akcep-
towanozasadę,że„lepszywierszgotowy,niżpsowaniewłasnej
głowy”.Praktykaliterackaoczywiścieczęstoprzełamywałaobo-
wiązującereguły,broniącprawadoindywidualnychrozwiązań
artystycznych.
Heroicumkresowetworzoneprzezpisarzywybitnychoraz„wie-
lomownychpisorymówirymołowców”znajdowałowyrazmiędzy
innymiwlamentach,pobudkach,dumachiichformachsynkre-
tycznych,lamento-pobudkachielegio-satyrach.Powstawałyone
wrzeczywistościpermanentniewojennejizanarchizowanejzłotą
wolnością,wywołującwybuchyskargichęćczynów.Lamentybu-
dziłytrwogęigniewnawrogów,aichdominantąbyłoemocjonal-
nenastawieniepodmiotuliterackiego:wołaniepomocywtonach
najbardziejżałosnych,nabrzmiałychbólem,przejmująceopłaki-
wanianieszczęśćikrzykliwebiadania14.Problematykąikonwen-
14Por.np.:M.Pudłowski,LamentinapominanieRzeczypospolitejPolskiej
(1561);J.Jurkowski,Lechwzbudzonyilamentjegożałosny(1606);J.Daniec-
39
