Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
ProblematykapodziałuEuropynastrefycywilizacyjno-kulturowejużnieraz
byłapodejmowanawliteraturze,wywołujączwyklekontrowersje1.Mającświa-
domośćjejzłożonościiprzechodzącniecodoporządkunadrozlicznymikontro-
wersjami,możnaskonstatowaćistnienietudwóchodmiennychstref.Pierwsza
znichtoEuropaZachodnia,obszarnaktórymcywilizacjagrecko-rzymskazo-
stałaprzekształconaiwzbogaconaprzezchrześcijaństworytułacińskiego.Wsfe-
rzeładuspołeczno-politycznegocechowałasięonaistnieniemwolnychspołecz-
ności,małychwspólnot,którychrozwójprowadziłdostopniowegokształtowania
sięspołeczeństwaobywatelskiego.Istotnąwłaściwościątejstrefybyłteżfaktnie-
zależnościKościołakatolickiegowobecporządkuspołeczno-państwowego.Dru-
gąztychstrefstanowiłaRosja(WielkieKsięstwoMoskiewskie),obszarzwiązany
zgrecko-bizantyjskąreligijnąikulturowątradycją,charakteryzującysięprzewa-
gąwładzypaństwowej,którapodporządkowałasobiespołeczeństwoiKościół.
Proponowanytusposóbrozumieniaobustrefjestrzeczjasnadośćumowny,sta-
nowiącpewienmodel,konstrukt,niezawszeiniedokońcaadekwatnieodzwier-
ciedlającyzmienneprzecieżwczasieiprzestrzenirealia.
ZagadnieniaobecnościkategoriicywilizacyjnychWschoduiZachoduode-
graływażnąrolęwkształtowaniusięświadomościzbiorowejnaobszarzeEuropy
Środkowo-WschodniejwXIXiXXw.Niezależnieodtego,jakposzczególnegru-
pyspołeczneodczytywałyznaczenietychterminów,dokonywałyonesamookre-
ślenianamentalnejmapieEuropy.Pytanieoprzyjęciejednejzdwóchkoordynat
cywilizacyjnychbyłojednymzpodstawowych,przedktórymistawaliprzedsta-
wicieleświadomychpolityczniepolskichiukraińskichwarstw.Dylematten,sym-
bolizowanyprzezantynomięWschód-Zachód,sprowadzałsięwpraktycedoal-
ternatywyRosjaczyZachodniaEuropa.Wybórjednejztychopcjidecydował
częstoostosunkudodążeńniepodległościowychwłasnegonaroduioobszarze,
jakichcianowłączyćdoprzyszłegoniepodległegopaństwa.Wpływałontakżena
postrzeganiesąsiadów.Wszystkietezagadnieniaznalazłyswojeodbiciewhisto-
riografiiPolskiiUkrainyXIXiXXwieku.
AndrzejWierzbickizauważył,żetakieczyinnetezyodnoszącesiędotejproble-
matykiwchodziłyzwyklenwskładszerszychstrukturideologiczno-politycznych”2.
1Zob.m.in.O.Halecki,HistoriaEuropy-jejgraniceipodziały,Lublin1994.
2A.Wierzbicki,Okcydentalizmwhistoriografiipolskiej.Próbakonstrukcjimodelu,nPrze-
glądHumanistyczny”1975,nr8,s.36.Zob.teżtenże,Wschód-ZachódwkoncepcjachdziejówPol-
ski,Warszawa1984.
