Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
cezawodny.Tworzytopoledodyskusji,wtympolitycznych.Itopolitykaostatecznie
rozstrzyga,cojestjęzykiem,acodialektem.Wsytuacjiścisłegozwiązkumiędzykwestiami
języka,naroduipaństwa(atakapanowałazwłaszczawXIXiwprawiecałymXXw.)
rozstrzygnięcie,czycośjestdialektem,czyjęzykiem,byłouważanezasprawęwagipań-
stwowejinarodowej.
Rozstrzygnięciadawałyniekiedyefektyniezgodnezezdrowymrozsądkiem.Oto
kilkaprzykładów:szwedzki,duński,norweski(e)mimodużegostopniawzajemnejzro-
zumiałości(zwłaszczamiędzynorweskim(i)aduńskim)sąuważanezaosobnejęzyki,
aniedialektyjednegojęzykaskandynawskiego,podobniejakostatnioserbski,chor-
wackiibośniacki,którejużniesąuważanezaodmianyjednegojęzykaserbsko-chor-
wackiego;natomiastzajęzykjestuważanychiński,choćróżnicemiędzydialektami
chińskimisąniekiedytakduże(zwłaszczamiędzypółnocnymiapołudniowymi),że
wzajemnezrozumieniejestwykluczone(wpewnymsensiedotyczytoteżjęzykanie-
mieckiego);dialektypółnocnychNiemiecsąuważanezaczęśćjęzykaniemieckiego,
mimożejestimbliżejdoliterackiegojęzykaholenderskiegoniżniemieckiego;kor-
sykańskijestostatniouznawanyzasamodzielnyjęzyk,aniedialektwłoskiego(azataki
uchodziłjeszczewXIXw.),mimoiżdlaprzeciętnegoWłochajestonzrozumiały
wprawie100%–znacznielepiejniżniejedendialektjęzykawłoskiego;kaszubskido
niedawnauważano(awświadomościwielu–ciąglejeszczetakjest)zadialektjęzyka
polskiego,anp.słowackiegonigdynietraktowanojakodialektpolskiego,mimoiżdla
przeciętnegoPolakatendrugijestbardziejzrozumiały.
Rozstrzygnięcianiebyłynigdystałeiniezawszepowszechnieakceptowane.Stąd
teżciąglepojawiająsięnoweodkryciajęzykówinoweideecodozaszeregowaniatego
czyinnegodialektu.Powodująonepewneskutkispołeczne,polityczne(ruchyetnore-
gionalne),anawetgospodarcze(np.problemfinansowaniaoświatyimediówwnowo
uznanychjęzykach).
Zmieniasiętakżewagapolitycznarozstrzygnięćwsprawie:językczydialekt?
Współcześnie,przynajmniejwEuropieZachodniejiŚrodkowej,następujerozluźnienie
związkumiędzykwestiąjęzykowąakwestiąpaństwową:uznaniejakiejśodmianyjęzy-
kowejzasamodzielnyjęzykjużniepociągazasobąstwierdzenia,żeużytkownicytejod-
mianyjęzykowejsąodrębnymnarodemzprawemdoodrębnegopaństwa.Skutkujeco
najwyżejprawemdozachowaniatożsamościjęzykowo-kulturowej,któremożebyćre-
alizowanewramachistniejącychstrukturpaństwowych.
Różnicemiędzyjęzykami(odmianamijęzykowymi)niesprowadzająsięwyłącznie
dowymiarupodobieństwa(zrozumiałości).Bardzoważnyjestwymiarpsychologiczny,
awięcróżnicewprestiżumiędzydanymijęzykami(mowami).Jakjużwspomniano,pre-
stiżwpływanasferyzastosowaniadanegojęzykaczyodmiany.Wpływatakżenadyna-
mikęjęzyka–czydanyjęzyk(odmiana)rozprzestrzeniasię,czykurczy.Generalnie,ist-
niejetendencjadoekspansjiwariantówjęzykowych(języków)owysokimprestiżu
ikurczeniasięwariantówoniskimprestiżu.Tempotegozjawiskajestjednakróżne
wprzestrzeniiwczasiewzależnościodstopniaróżnicwprestiżu(cosięwyrażanp.
wróżnejtolerancjiwobecdialektówwróżnychkrajach),odspójnościspołecznościuży-
wającejwwewnętrznejkomunikacjiodmianyoniskimprestiżu(społecznośćodużej
spójnościpiętnujetychswoichczłonków,którzywkontaktachwewnętrznychużywają
odmianywysokoprestiżowej),odpolitykipaństwa(zwłaszczasystemuedukacji)itd.
9
