Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Religiajakoczynniketnotwórczymaznaczenienietylkobezpośrednieinietylko
dlaludziwierzących.Religiakształtujerównieżmentalność,zachowania,obyczaje,ob-
rzędy,folkloripostawywsprawachdoczesnych.Wnaukachspołecznychszerokojest
znanypoglądowpływiereligiinarozwójgospodarczypoprzezkształtowaniepostaw
wdziedziniehandlu,przedsiębiorczości,zaradnościitp.29Wtensposóbreligia,niejako
ubocznie,kształtujeszerokorozumianąkulturę.Wyrosłenabaziereligiiróżnicekultu-
roweipoczuciewspólnotymogąprzetrwaćnawetzanikwiaryipraktykreligijnych,
tworzącgruntdlapowstaniaideinarodowych30.
Religiamiałateżniezwykleważnywpływnakształtowaniesięjęzykówisytuacji
językowej,chociażsiłaikierunektegowpływubyłyodmiennewróżnychreligiach,
wróżnychokresachhistorycznychinaróżnychobszarach.Wystarczywspomnieć,że
najstarszaliteraturawwiększościjęzyków(wkażdymraziewEuropie)toliteratura
religijna.Literaturareligijnatworzyłajęzykiliterackie.Związekmiędzyliteraturą
religijnąajęzykiempotwierdzadzisiajnieformalne(aleniezwyklepoważnietrakto-
wane)kryteriumposiadaniaprzekładuBibliijakokryteriumnobilitacjijęzyków
iodróżnianiajęzykówoddialektów.Religiebyłyteżwehikułamitransmisjipisma–
dopierowXXw.nastąpiłonaszersząskalęzerwaniezwiązkówmiędzyreligią
apismem,kiedykilkanarodówspozakręguchrześcijaństwazachodniegoprzeszło
napismołacińskie,dotejporyużywanewyłącznieprzeznarodychrześcijaństwaza-
chodniego.
Językliturgiibardzomocnowpływałnasytuacjęjęzykowąoraznaświadomość
językowąinarodową.WielemałychjęzykówwEuropie(np.łużyckie31,walijski,bas-
kijski)swojeprzetrwaniezawdzięczatemu,żebyłyjęzykamiużywanymiwliturgii.
29Por.Hryniewicz(2004).Pracatadajeobszernyprzeglądteoriiopisującychwpływreligiinagospodarkę
izawieraciekaweprzemyśleniaautoranatentemat.
30IlustracjąmożebyćkonfliktnarodowościowywBośnimiędzy,wprzeważającymstopniuzlaicyzowa-
nymi,Serbami,ChorwatamiiBośniakami.Różnicemiędzytymitrzemanacjami(mówiącymiwBośnitym
samymjęzykiem),upraszczającsprawę,polegałynatym,żeSerbowieniechodzilidocerkwi,Chorwacinie
chodzilidokościoła(katolickiego),aBośniacyniechodzilidomeczetu.Oznaczeniureligiiwkształtowaniu
tożsamościludziniewierzącychświadczyćteżmożewypowiedźprezydentaBiałorusiA.Łukaszenki,który
określiłsiebiejako„prawosławnegoateistę”.
31PrzypadekŁużyczaniichjęzyka(ów)dobitnieświadczyozwiązkachreligii,językaiświadomości
narodowej.Odczasureformacjiwiększość(ok.90%)Łużyczanbyłaewangelikami(luteranami),amniejszość
katolikami.Głoszonaipraktykowanaprzezewangelikówzasada,żejęzykiemliturgiimabyćjęzykludu,
spowodowała,żełużyccyewangelicyprzodowaliwewprowadzaniujęzykałużyckiegodoliturgiiitworzeniu
wariantówliterackichtegojęzyka–dolno-igórnołużyckiego.Łużyccykatolicyznacznieustępowaliwtym
względzieewangelikom.Zmianarelatywnejsytuacjiewangelikówikatolikówpodwzględemzachowania
językaiodrębnościetnokulturowejnastąpiławXIXw.,zwłaszczapodkoniecstulecia;realizowanaprzezPrusy
(iwmniejszymstopniuprzezSaksonię),apotemprzezRzeszęNiemieckągermanizacjaiużywanieKościoła
ewangelickiegojakonarzędziawtejpolitycespowodowały,żeprocesutratyjęzykaiświadomościnarodowej
wśródewangelikówbyłznacznieszybszyniżwśródkatolików.Równieżinnewydarzenia:industrializacja
powodującanapływludnościniemieckiejnaŁużyce,aŁużyczandozdominowanychprzezNiemcówmiast,
osiedlenieludnościniemieckiejpoIIwojnieświatowejprzesiedlonejzPolskiiCzechosłowacji,miałyróżny
wpływnatempoasymilacjijęzykowejikulturowejobydwuczęścispołecznościłużyckiej.Ewangelicyasymilo-
walisięszybciejniżkatolicy–tychostatnichod(wzdecydowanejwiększości)ewangelickichNiemcówdzieliła,
obokinnych,barierareligijna.WchwiliobecnejkatolickaenklawanaŁużycachjestmiejscemnajsilniej
zachowanegojęzykaiłużyckiejświadomościnarodowej,akatolicyprzewodząłużyckiemuruchowietnokultu-
rowemu.Por.Łużyczanie...(1994),Malinkowa(1994),Rothland(1994).
26
