Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Dużywpływnapowstanie,azwłaszczanasiłęirozpowszechnianiesię,obiektywnej
specyfikietnokulturowejorazsubiektywnejświadomościnarodowejmiały:kształtsieci
osadniczej,geograficznastrukturaobszarówiterytorialnamorfologiapaństwa48;obsza-
rysilniezurbanizowaneigęstozaludnionezwyklestawałysięośrodkamikształtowania
siępaństw(rdzeniamizalążkowymi),atakżeośrodkamiekspansjiwzorcówkulturo-
wych(wtymjęzyka)iświadomościnarodowej.
Historiaruchównarodowychdowodzi,żenajwiększeichnasilenieprzypadłona
XIXw.,wktórymdokonałasięwielkatransformacjaspołeczno-gospodarcza:powsta-
nierynkówponadlokalnych(kapitalizm)igospodarkiświatowej(kolonializm).Jedno-
czesnewystąpienietychdwuzjawisk:ruchównarodowychiprzekształceńgospodar-
czychniebyłoprzypadkowe.Kapitalizmikolonializm(wtymrywalizacjaokolonie)
wywołałylubzaostrzyłykonflikty,którestymulowałyprocesynarodotwórcze.Konflikty
międzypaństwamiprzekładałysięnakonfliktymiędzyodpowiedniminarodamipań-
stwowymiitymsamymprzyspieszałyformowaniesiętychostatnich.Konfliktymiędzy
grupamispołecznymi,tamgdziepodziałyspołecznepokrywałysięzpodziałamietnicz-
nymi,stymulowałyformowaniesiębezpaństwowychnarodówetnicznych.
WspomnianeprzekształceniagospodarczewXIXw.byłyczęściąszerszegoproce-
su,któryobejmowałrównieżzmianydemograficzno-osadnicze(urbanizacja,migracje
ludności)ispołeczno-polityczne(upowszechnienieszkolnictwaialfabetyzacja,po-
wszechnasłużbawojskowa,wniektórychkrajachpojawieniesięirozwójinstytucji
demokratycznych).Procesyte,znanejakomodernizacja,sprzyjałypojawieniusięiza-
cieśnieniuwięziponadlokalnych,awięcwięzinarodowych,rozpowszechnieniuznajo-
mościjęzykanarodowego,wiedzyowłasnymnarodzieiutożsamianiusięznimitd.
Procesymodernizacyjnebyływspieraneprzezpaństwa,corównieżoddziaływałona
procesynarodotwórcze–zjednejstronywzmacniałonarodypaństwoweizwiązane
zpaństwemnarodykulturowe,azdrugiejstronyniekiedywywoływałoobronnereakcję
grupetnicznych,którympolitykamodernizacjiwdanymwydaniuzagrażała49.Taostat-
niareakcjadotyczyłazwłaszczatychpaństw,wktórychpróbowanobudowaćjedność
państwowo-narodowąprzezasymilacjęgrupetnicznych(np.wsystemieoświaty)innych
niżdominującawdanympaństwie.
48Natematmechanizmówpowstawaniairozwojuwprzestrzenipaństwiwynikającegostądichprze-
strzennegokształtu(zw.morfologiąpaństwa)istniejebogataliteratura.Obszernyprzeglądtypówmorfolo-
gicznychpaństwaiprzeglądliteraturynatentematdostarczaartykułKotera,Suliborskiego(1994).Zob.też
Rykiel(2006,rozdz.3.8.3:Morfologiapaństwa,s.97–100).
49Wpływprocesówmodernizacjinapowstanienarodówjestmocnoakcentowanywzachodnichstudiachnad
kwestiaminarodowymi(tzw.nationalismstudies),wnurcienazywanymmodernizmem.Czołowymjegoprzed-
stawicielem,cyt.najczęściej,jestGellner,przywoływanyrównieżwtejpracy.WgGellneraiinnych„modernistów”
współczesnenarodysąwłaśniewytworemprocesówmodernizacjiprowadzonychprzezgospodarczeelity,awspie-
ranychprzezpaństwobądźprzez„kontrelity”wbrewpaństwu,jednakztymsamymcelem–modernizacji.
Modernizacjależybowiemwżywotnyminteresieelit(mieszczaństwa,kupców,przedsiębiorców).Zgodnieztym
rozumowaniem,całahistoria„przednowoczesna”niemiałaznaczeniadlatworzeniawspółczesnychnarodów,
awszelkieodwoływaniesiędohistorii,tradycji,symbolinarodowychitp.byłotylkomanipulacją„nacjonalistów
tworzącychnarody”(Gellner).PoglądyGellneraimodernistówsąprzedmiotemlicznychpolemik.Szczegółoweich
omówieniezawieram.in.pracaHearna(2006,zwł.rozdz.4:Modernism,irozdz.5:RethinkingModernism).Jeden
zfragmentówjestpoświęconyGellnerowiinosiznamiennytytuł:The!ErnestGellnerProblem’(s.99–100).
32
