Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
znajdowałysięgrupyludności,doktórejdanaideabyłaadresowanaiktóraspełniała
obiektywnewarunkiprzyjęciadanejidei(odpowiednijęzyk,religiaitd.)67.
Znaczenieideologiiiruchównarodowychpolegałoprzedewszystkimnatym,żeich
celstanowiłokształtowanierzeczywistościgeopolitycznej–wpływanienacharakter
(ustrój)państwiichgranice.Kolejnympolemaktywnościruchównarodowychbyła
kwestiajęzykowa.Pomijamywtymopracowaniuskądinądbardzoważne,leczzbyt
oddaloneodgłównegonurtuzainteresowania,zagadnieniewpływuideinarodowejna
mobilizacjęspołecznądlamodernizacjispołeczno-gospodarczej.
Wdziedziniejęzykowejnaródmiałdowykonywaniaczteryważnezadania:1)utwo-
rzeniejęzykaliterackiego(standardowego)utożsamianegozjęzykiemnarodowym68,
2)nadanietemujęzykowinazwy,3)określeniejegozasięguterytorialnego,4)zapewnie-
niemumożliwienajwyższegostatususpołecznegoiprawno-politycznego.Językotwórcza
działalnośćruchównarodowychwynikałazdwuprzesłanek:rzeczowejiprestiżowej.Ta
pierwszawiązałasięzpotrzebąposiadaniajęzykaliterackiegojakosprawnegonarzędzia
komunikacji,szczególnieważnegowprocesachmodernizacji:szerzeniaoświatyialfabe-
tyzacji.Wartotuwspomnieć,żewXIXw.słowopisane–książkiiczasopisma–było
jedynymnarzędziemmasowejkomunikacji.Przesłankadrugawynikałanatomiastzpo-
trzebyudowodnieniaistnieniadanegonarodu,zintegrowaniapotencjalnychczłonków
naroduwnaródrzeczywistyi,ewentualnie,zapobieżeniaprocesomasymilacjidanejgru-
pyetnicznejdoinnegojęzykaiinnejnarodowości.Omawiającbardziejszczegółowoczte-
ryzadaniaruchównarodowychwdziedziniejęzykowej,możnastwierdzić,conastępuje:
Ad1.Kształtowaniesięjęzykaliterackiegomożnauznać,przynajmniejwtradycji
europejskiej,zatożsamezkształtowaniemsięwspólnotykulturowejzwanejnarodem,
niezależnieodbrakupełnejzgodnościmiędzyjęzykiemliterackimanarodem(obraku
zgodnościmiędzyjęzykiemanarodembędziejeszczemowapóźniej).Wtworzeniu
danegonarodowegojęzykaliterackiegouczestniczączłonkowie(świadomilubpoten-
cjalni)danegonarodu,choćudziałposzczególnychgrupspołecznychiterytorialnych
zwyklejestróżny.
Cechącharakterystycznąjęzykówliterackich,odróżniającąjeodprzedliterackich
formjęzykowychzwanychdialektamilubgwarami,jestichujednolicona,znormalizo-
wanaformaiobowiązywanietejformynacałymobszarzeużytkowania(cechętęnależy
rozumiećbardziejjakoidealnymodelitendencjęniżfaktrealny,gdyżwkażdymjęzyku
67Przykłademmożebyćrozprzestrzenianiesięukraińskiejideinarodowej.Ideatawewspółczesnej
formiepojawiłasięwaustriackiejGalicjiiztrudemprzedostawałasięprzezgranicęnawschód–dorosyjskiej
Ukrainy,napołudnie–doRusiZakarpackiej,inazachód–doRusinówkarpackich,zwanychwPolsce
Łemkami.Imbardziejnazachód,tymukraińskaideawśródŁemkówbyłasłabsza.Wopozycjidoidei
ukraińskiejpojawiłasiętamideanarodowości„rusińskiej”,zwanejostatniowPolsce„łemkowską”.Zkolei
nazwa„Łemko”niemożeprzedostaćsięprzezgranicępolsko-słowackądolicznejspołecznościrusińskiejna
Słowacji,coutrudniapowstanie(lubodbudowanie)wspólnotyetnicznejRusinówkarpackich.Więcejnatemat
Łemkówiichświadomościnarodowejzob.:Fontański(2001),Duć-Fajfer(2001).
68Zestwierdzeniategowynika,żenaródjestpierwotnywstosunkudojęzykanarodowego(tj.literackie-
go),anieodwrotnie.PodobnegozdaniasąsocjolingwiściT.JudtiD.Lacorne(2004b,s.4),którzypiszą:„Wiek
XIXwEuropieoznaczapunktzwrotnywkonstrukcjinowoczesnejideinarodowej.Jużniemożnabyło
powiedzieć:«naródistnieje,ponieważmajęzyk»,leczraczej«naródistnieje,dlategonależydaćmujęzyk»”
(tłum.–R.Sz.).Uwagataniewykluczasytuacji,wktórejkształtującysięnaródposiadajużmocnepodwaliny
językaliterackiego,a„zadaniemnarodowym”jesttylkodoprowadzićjęzyktendodoskonałości.
39
