Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Językowesposobyporządkowaniaświata
27
testymonialnychiprawdziwościowych,aleteższeregwykładnikówinnegotypu.
Nacechowaniegatunkoweistylowejestdlatekstuobligatoryjne.Gatunkisądyna-
micznymiwzorcamibudowaniatekstów,zespołamidyrektyw,któreopierająsięna
właściwościachwykorzystywanegostylujęzykowego(jegoracjonalności,punktu
widzenia,intencjonalności,zasadstylistycznych)4iwłaściwościtekonkretyzująna
poziomietekstu.Regułygatunkoweokreślająnietylkoto,jaksięzaczynaikończy
wypowiedŹ,jakjestwewnętrznieskomponowanaisegmentowana,aleteżjakiprzyj-
mujeobrazodbiorcyinadawcyorazintencjikomunikatywnejłączącejichzesobą,
aprzedewszystkim_itojesttunajważniejsze_określająsposóbistnieniaprzedsta-
wionegoświata,jegorealność,możliwość,fikcyjność,słowem:jegostatusontolo-
giczny.Światmitu,baśni,bajkijestinnyniżświatlegendy,wspomnienia,porady,
wyjaśnienia,iwłaśnietagatunkowa_angażującaontologię_dyferencjacjapozwala
dopuścićdogłosurównocześnieświadomośćtradycyjnąinowoczesną,naiwnąireflek-
syjną,kontemplacyjnąipraktycznąbezpowodowaniazamętuipopadaniawchaos.
Walorporządkującygatunkudostrzegająsamiwykonawcy.Świadcząotymuży-
waneprzeznichsamychnazwymówieniaizwłaszczaokreśleniadotyczącecelu
porozumiewaniasię.Nazwytesądośćliczne.Charakteryzująbliżejmowęzarówno
jakoaktlokucyjny(polegającynawypowiadaniusię,produkowaniudŹwię-
ków),jakiaktillokucyjny(polegającynamówieniuzpewnąintencją,np.
rozkazywania,pytania,stwierdzenia,obietnicy,pogróżki,opowiadaniafabułyitp.).
Ilościowoiznaczeniowopierwszemająprzewagęnaddrugimi.
Najczęściejinformatorzyposługująsięczasownikamilokucyjnymimówił,
gadał,powiedział,nazywają_najbardziejogólnymi.Wniektórychkontekstachte
ubogiewtreśćnazwystojązamiastszczegółowychnazwillokucyjnych;dotyczyto
zwłaszczaczasownikówmówićinazywać,np.nazywali[=sądzili,uważali],żeto
kulapierunowa;toczakinazywali,bomówili[=tłumaczyli],żetokiedyśwodaich
niosłaionisięzaokrągliliitp.
Takieużyciewyrażeńogólnychwmiejsceszczegółowychodpowiadatendencjom
językapotocznego.
Niezależnieodtegoliczbanazwillokucyjnychjestdośćznaczna:
twierdzić:twierdzo,żetomróztowysadza;
tłumaczyć:matkatłumaczyłacowidaćnaksiężycu,tojaniewytłumacze,tam
mutłumaczy;
pytaćsię:pytagosię,cotamunas;
witać:umiewitać[nowyksiężyc],takwitajo;
kazać:kazałjiwrócić,sąsiadnakazywałmu,żenierusz,nakazywalimłodej
[chodzićzasłońcem],bowierzyli,żetomabyćdobrze;
chwalićsię:mrózsiechwalił;
zakląć:ktobyichzakloł,żebynierosły;
zapraszać:ŻydzapraszałtegoPolaka;
4SzerzejotymBartmiński1981a,s.31_54.
