Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
(jeżeliniegłówną)przyczyngłębokiegodysonansuwżydowskimorazwpolskimpostrzeganiuZagłady
iokupacji.Wrelacjachocalonychtragicznylosnajbliższych,zktóryminiejednokrotniedzieliliziemianki,
schowki,zktórymirazemkrylisiępolasachipochłopskichzagrodach,zajmujepoczesnemiejsce.
WopiniiwieluŻydówodpowiedzialnośćzaśmierćwieluichbliskichinapotkanychprzygodnie
towarzyszyniedolispadabowiemrównieżnabarkipolskichwspółobywateli.Wpolskichrelacjachzlat
wojnyniezwykleczęstomożnasięnatknąćnastwierdzenie:„przyjechaliNiemcyizabraliŻydów”.
Jednymzcelówtejksiążkijestwłaśnieznalezienieodpowiedzinapytanie,wjakisposóbNiemcy
dowiadywalisię,dokądjechać,jakieokolicznościtowarzyszyływyłapywaniuimordowaniuŻydów
ukrywającychsiępowioskachilasach.
Zagładailudobójstwonawsiprzybrałyzupełnieinnewymiaryniżwmieście.ŻyjącywmiastachŻydzi
zostalidośćwcześnieodizolowaniwgettachiwsposóbdramatyczny,nagły,leczstały—usunięcipoza
nawiasspołeczeństwa.Zerwaniuuległytysiącepowiązańhandlowych,towarzyskich,anierzadko
irodzinnych,któreprzezpokoleniałączyłyspołecznośćżydowskąipolską.Dlaprzeciętnego
mieszczaninazamknięcizapłotemczyteżzamuremŻydzizbiegiemmiesięcyilatprzestalibyć
poprostuwidoczni.AdamChętnik,znanybadaczKurpiów,wczasiewojnymieszkającywWarszawie,
w1941r.zapisałwswoimdzienniku:„toteżwWarszawieniespotykasięwcaleŻydów,aniejedni
mówią,żetrudnobyłobysiędonichprzyzwyczaić,nieobecnościichniktspecjalnienieodczuwa”6.Gdy
przyszedłczaswywózekilikwidacjigett,dlawieluaryjskichmieszkańcówmiastŻydziistnieliniejako
nagranicypostrzegania.Odczasudoczasuzzamurówdochodziłyróżneniepokojącewieści,aleprzecież
tonienimiżyłomiasto.Coinnegonawsiachiwmałychmiasteczkach.Żydzi,którymudałosiępozostać
wewłasnychdomach,orazci,którzymusielisięprzenieśćdopobliskichmiasteczek,zachowalisilne
związkizmiejscowąludnościąpolską.Pomimozakazów(zrzadkajedynieegzekwowanychnawsi)nadal
paralisiędrobnymhandlem,rzemiosłemczyteżpracowalinaroliubogatszychchłopów.Tesilne
związkinieoznaczałyjednakwcalelepszegonastawieniadoŻydów.W1934r.ThomasSavery,brytyjski
konsulwWarszawie,oświadczyłprzebywającemuwPolsceprzedstawicielowiŻydówbrytyjskich:„chłopi
iŻydziwspółżyjązesobąnienajgorzej,bożywiądosiebiedobrotliwą,pozbawionąjadupogardę[
good-
naturedcontempt
].Żydzipogardzająchłopamizracjiichciężkiejibrudnejrobotynaroli,achłopi
pogardzająŻydamizaparaniesięhandlemorazzapościgzapieniędzmi”7.Jeżelinawetsłowom
brytyjskiegodyplomatymożnaprzyznaćpewnąsłuszność,tosytuacjazmieniłasięradykalniepodczas
wojny.Z„dobrotliwejpogardy”niewielepozostało.
IstotęokupacyjnegodramatuuchwyciłaZofiaKossak-Szczucka,współzałożycielka„Żegoty”,która
jesienią1942r.pisała:„dzisiajbestialstwaniemieckiestępiływrażliwośćwsi,odebrałypewnośćsądu.
Piorunniespadaznieba,niezabijamordercówdzieci,krewniewołaopomstę.Możetoprawda,żeŻyd
jesttworemwyklętym,naktórymzbrodniapopełnionauchodzibezkarnie.Wzwiązkuztym
przekonaniemmnożąsię,niestety,wypadkiczynnegowspółdziałaniachłopówweksterminacyjnejakcji
niemieckiej”8.Pozornabliskośćnieprzekładałasięwięc—jakwówczasoceniano—nalepsze
traktowanie,natymsilniejsząempatię,nabardziejenergicznepróbypomocy.Wręczprzeciwnie.Liczni,
zwabieniniewielkimipremiamiinagrodamiobiecywanymiprzezNiemców,wzięliaktywnyudział
wwyszukiwaniuŻydów.Innizrobilitozestrachu.WwieluwypadkachwiejscyŻydzizostawiali
uznajomychbądźzaprzyjaźnionychchłopówmająteknaprzechowanie.Dlaniektórychgospodarzy
stanowiłotozbytwielkąpokusę,apozostawionenaprzechowanietowary,kapitałczyteżzwierzętastały
sięprzyczynązdradyitragedii.Pisząconikłychszansachprzetrwaniapoaryjskiejstronie,wspomniany
wcześniejChristopherR.Browningstwierdził:„lękprzeddenuncjacjązestronyPolakówbyłjednym
znajważniejszychmotywówpowstrzymującychŻydówprzeducieczką.Wrzeczysamejwieluspośród
tych,którzyzdecydowalisięuciekać,padłonietylkoofiarądonosu,leczrównieżrabunkuimordu”9.
EmanuelRingelblum,założycielkonspiracyjnegoarchiwum„OnegSzabat”,pisałswojąksiążkę
poświęconąstosunkompolsko-żydowskimzimą1943/1944r.,ukrytywWarszawiewschronieprzyul.
