Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
38
RozdziałI
Rekwizycjebyłydobredozapewnieniaarmiiprzeżyciaczynawetubraniana
poziomieminimalnym,aleniebyływystarczające,abywpełnizadowolićżoł-
nierzy.Wmiaręjakkoalicjanciposuwalisięwgłąbkraju142,aleprzedewszyst-
kimwtrakcieichpierwszychodwrotów,maszerowalioniplądrując,gwałcąc
ipaląc.–uMyślałem,powiedziałpewnegodniagenerałYorckdoswoichdo-
wódcówdywizjiibrygad,żemajączaszczytdowodzićkorpusemarmiipru-
skiej,niebędęprzytymdowodziłzwykłąbandązbójów”143.Trzebajednak
przyznać,żeżołdactwoczęstodziałałonaprzekórproklamacjomirozkazom
dziennymgenerałóworazpomimowysiłkówoficerów144.Niestety,tepiękne
proklamacjeisurowerozkazydziennebyływydrukowanepofrancusku.Koza-
cy,BaszkirzyczyKałmucynierozumielitegojęzyka,aczłonkowieTugendbun-
du145udawali,żegozapomnieli.Zdrugiejstrony,wśródtegotłumuludzizróż-
nychnacji,zpowoduróżnicpanującychmiędzynimitepisemneostrzeżenia
niebyłyrespektowane,aautorytetoficerówbyłprawiezerowy,częstonawet
zupełnienieuznawany.WieczorempobitwiepodFère-Champenoiseżona
pułkownikafrancuskiegozabitegopodczasdziałańwpadławręcekozaków.
OsobistyadiutantsirCharlesaStewarta,którychciałjąuwolnić,zostałniemal
zatłuczonyiodtegoczasunigdyjużniesłyszanootejnieszczęśnicy146.Inny
przykład,nietaktragiczny:merowizokolicPont-sur-Yonne,wezwanemu
przezjednegozgenerałów,wartownicyzdjęlibutyprzedsamymidrzwiami
jegokwateryimusiałonwejśćbosodosalonu147.KsiążęMeternich,który
zupodobaniemlitowałsięnadnieszczęściamitejkampanii,pisałdoCaulain-
courta:uMieszkańcyMesgrignymająszczęście,żetowłaśniejamieszkam
unichwratuszu,naprawdęmająszczęście,boichprzynajmniejniełupię.Ta
wojnatoohyda,mójksiążę,atogłówniedlatego,żeprowadzimyjąprzypomo-
orazbezjakichkolwiekograniczeńizbędnejzwłokiprzestrzegaćrozkazów,któreprzychodzićbędą
zkwaterygłównej”.Arch.Laon.
142WedługzeznaniameraMontereau(uMoniteur”z28lutego)aliancipowiedzieli:uZaczęliśmyplą-
drowaniedopierowChâlons,ponieważdotądchcemycofnąćgraniceFrancji”.Por.Dardennecyto-
wanywSteenackers,191-192.–Natemattegoprojektulubnatematrzekomegoprojektualiantów
zgrudnia1813r.przyłączeniadoNiemiecczęścibyłegoterytoriumFrancjipatrzgenerałNapier,
Guerredelapeninsule,XII,281iproklamacjaJustusaGrüdnera,Dusseldorf,13kwietnia1815r.
143Droysen,LebendesFeldmarschalsYork,III,322.
144ProklamacjaSchwarzenberga,Lörrach,21grudnia,iTroyes,4marca;proklamacjaBlüchera,
b.m.w.(nabrzegachRenu,1i2stycznia)iLaon,13marca;proklamacjaBubny,Bourg,14stycznia;
proklamacjaBülowa,Laon,1marca;rozkazdziennyBarclayadeTolly,Nogent,19lutegoitd.–Na
tematwysiłkówoficerów,wszczególnościrosyjskich,mającychnaceluzapobieżeniegrabieżypatrz
Pougiat,FleuryiSteenackers,passim.–Blücherwproklamacjiz13marcadomagasięrozstrzelania
większejliczbyłupieżców.Pougiatpiszetakże,żeczterechżołnierzyzostałoskazanychnaśmierć,
późniejzostalionijednakułaskawieninaprośbęmeraTroyes.Dodajeteż:uGdybyrozstrzeliwano
wszystkichrabusiów,książęSchwarzenbergzostawiłbywTroyescałąswojąarmię”,str.468.
145Tugendbund(ZwiązekCnoty)–niemieckaorganizacjakonspiracyjnadziałającawlatach1808-
1815,stawiającasobiezaceluniezależnienieKrólestwaPrusodNapoleona,skupiałagłówniestu-
dentówiwojskowych–przyp.tłum.
146Londonderry.Guerrede1813-1814.Tłumaczeniefrancuskie,II,90-91.
147ZeznaniemeraPont-sur-Yonne,uMoniteur”z6marca.
