Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
14
WSTĘP
jestnajradykalniejszawoświeceniujakotakim,wyjąwszyjedynie
poglądyangielskiegonchrześcijańskiegodeisty”,TomasaMorgana;
ichledwiedotychczaszauważonepodobieństwodomyśliKanta
omawiamwtrzecimrozdziale,cozasadniczowyczerpujeznaczenie
oświeceniaangielskiegodlaproblematykiomawianejwtejpracy.
PrzesiąkniętaszacunkiemdlaStaregoTestamentukulturaangielska
szybkoudaremniłaMorganowskąpróbęradykalnegowyelimino-
waniajudaizmuzchrześcijaństwa;tzw.angielscydeiści(podobnie
jakReimaruswNiemczech)bardziejniżnuwalnianiem”chrześci-
jaństwaodjudaizmu,zajęcibylimoralnąnapropriacją[ł]źródeł
izasadjudeochrześcijańskiejtradycji”
14
.PodobniekatolickaFrancja
niezerwałazjudeochrześcijaństwem,anawetjeżelinadwyrężała
je(Meslier,d’Holbach,Helvétius,deLaMettrie),toprzecieżnie
wimięchrześcijaństwa
15
.Wolter,mimookazjonalnychkąśliwych
uwagnatematStaregoTestamentu,dalekibyłodsugerowania,
żedlaodsłonięcianmoralnejistoty”religiiJezusakoniecznajest
dekanonizacjaStaregoTestamentuiporzucenienżydowskiego”
Boga
16
.Jeszczedalszyodtegobył,skądinądniezwykleceniony
przezKanta,JanJakubRousseau
17
,atymbardziejkalwini(czyli
teżRousseaudoczasuprzyjęciaprzezeńkatolicyzmuw1728roku),
14D.Lucci,Deism,FreethinkingandTolerationinEnlightenmentEngland,
nHistoryofEuropeanIdeas”2017,43(4),s.358.
15
Tosamonależypowiedziećolittératureclandestine,którejwzorcowym
przykłademjestTraktatotrzechoszustach(najszerzejrozpowszechnionywówczas
wwersjifrancuskiej:LeTraitédestroisimposteurs),którymimielibybyćwrównym
stopniuzałożycieletrzechreligiimonoteistycznych:Mojżesz,JezusiMahomet
(por.K.Szocik,Traktatotrzechoszustach:Mojżeszu,JezusieiMahomeciejako
przykładradykalnejkrytykireligiipozytywnych,nPrzeglądFilozoficzny-Nowa
Seria”2013,1[85],s.127-135).
16
WTraktacieotolerancjiWolterobstajeprzyboskościStaregoTesta-
mentuibronijudaizmujakopielęgnowanejprzezBogakolebkinpowszech-
nejtolerancji”(tenże,Traktatotolerancji,napisanyzpowoduśmierciJana
Calasa,przekł.Z.Ryłko,A.Sowiński,Warszawa1956,s.100;por.teżtamże,
s.87-117).
17
Por.R.D.Margolin,JudaismandtheOldTestamentintheToughtof
Jean-JacquesRousseau,rozprawadoktorska,UniversityofConnecticut,1975,mps.
