Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ztypowościąireprezentatywnością)idziełsztuki(autentycznychdziękiunikalnościswejartystycznejformy,będącej
zasługątwórczegotalentu,któryjestcechąrzadką).Rzeźbiarz,którywykonałfigurkęFrasobliwegozMakowa,nie
robiłanidziełasztuki,anirzeczyludowej:najpewniejrzeźbiłprzedstawienieboskiejpostaci.Dekontekstualizacja
rzeźby–czyliwyjęciejejzkapliczki–ijejrekontekstualizacjawmuzealnejkolekcjiuruchomiłyprocesmetamorfozy.
Jednaktarzeźbanależyrównocześniedodwóchsystemówkolekcjonowaniaiautentyzacji:wjednymznichprocedury
iregułyokreślaniaautentycznościwyznaczająpraktykidyskursuoludowościorazpraktykiludoznawcze16,wdrugim
autentycznośćokreślająregułydyskursuosztuceipraktykiartystyczne.FrasobliwyzMakowanapółcewmagazynie
muzealnymbyłautentycznieludowy:typowydrewnianyświątekwśródinnychdrewnianychświątków,
reprezentatywnydlakulturyludowej;FrasobliwynazdjęciuwLesVoixdusilencetoautentyczna
sztuka,dziełoounikalnychwartościachformalnych.Sztukaludowatodwatrybywytwarzaniaautentyczności
wjednym.Tokłopotliwasytuacja,którasprawia,żezjawisko,jakimjestsztukaludowa,wymagaanalizyłączącejobie
perspektywy:zjednejstronytrzebajerozumiećwkontekściepraktyk,dyskursówiideologiiwnowoczesnympolu
sztuki,zdrugiej–wpoludyscyplinzajmującychsiębadaniamiludu.Takiepołączenieperspektywproponujeksiążka
Kłopotyzesztukąludową,którejtytułmawskazywaćnaintelektualnydług,jakiautorkamawobecJamesaClifforda.
Oryginalnytytułjegoksiążkibrzmi:ThePredicamentofCulture–tytułtenbardzotrudnoprzetłumaczyć(nietylko
zresztąnajęzykpolski),dosłownieznaczyon:„tenkłopot,którymjestkultura”,albo,bardziejprecyzyjnie,„kłopotliwa
sytuacja,wktórejstawianaskultura”,„tarapaty,wjakichsięznaleźliśmyzpowodukultury”.Kłopotsprawianamwięc
nietylkotytułowakultura,aleisamtytuł.Jegopolskawersja:Kłopotyzkulturątodobrewyjściezkłopotliwejsytuacji,
choćjakouczestniczkazespołowegodzieła,którymbyłotłumaczenietejksiążki,zastanawiamsięczasem,naile
zdradziliśmyjejautora,zastępującpobrzmiewającewtytuleechoNemeziskulturykłopotami
zprzyjacielskichzwierzeń.
Tarefleksjapowróciławzwiązkuztytułemniniejszejksiążki.CzyniewinniebrzmiąceKłopotyzesztukąludową–choć
wprostnawiązujądopolskiegotytułuksiążkiClifforda–naprawdęoddająjejzawartość?Przecieżtoksiążkaotym,
żesztukaludowatoNemezispolskiejinteligencji17,nowoczesnyfantazmatopartynamiciedobregodzikusa
iprzekonaniuoautentyczności„człowiekanaturalnego”orazstanowiącejjegopochodnąwierzew„prawdę
prymitywu”.Opraktykowaniutychprzekonańiwierzeńprzezkolejnepokoleniainteligentówróżnychorientacji
politycznych;ouwikłaniuwiejskiejwytwórczościitwórczościplastycznejwromantycznąlegendęoludowych
korzeniachnarodu–jednąznajsilniejugruntowanychstrukturdługiegotrwaniawpotocznejwizjinarodowej
przeszłości.Otym,żewprocesietworzeniasztukiludowejkolekcjonerzy,artyściibadaczeubieraliwłasną
kreatywnośćwpoetykęodkrycia,podczasgdywytwórcypoddawanychmetamorfozierzeczyuzyskiwalistatus
odkrywanych,odktórychoczekiwanojedynie,byspełnializdefiniowanepodczaswytwarzaniaodkrycia
warunkiludowości.Najczęściejograniczałysięonedoformalnegostyludzieł,pochodzeniaspołecznegotwórcyijego
brakuwykształcenia;czasemoznaczałyjednaktakżemoralnewaloryicechyosobowościowe,jakszczerość,uczciwość
czyprostodusznośćinaiwność.
Rzeczywyselekcjonowanenawsiprzezinteligentówprzechodziłypodwójnąmetamorfozę:zjednejstrony,stającsię
częściąkulturyludowej,byłyangażowanedokonstrukcjinarodowejtradycjiwynalezionej,azdrugiej,powłączeniu
wnowoczesnepolesztuki,zaczynałybraćudziałwkonstruowaniuróżnicyspołecznejzapomocą
gustu18.Fundamentalnaaporiasztukiludowejpoleganatym,żeludowośćjestkategoriąnormatywną,anie
opisową,wzwiązkuzczym,pomimoprzypisywaniaautorstwa„sztukiludowej”wyłącznieludowi,niebyłonią
bynajmniejwszystko,cowytwarzanonawsi,lecztylkoto,cospośródwiejskichwytworówzasztukęludowąuznał
inteligent.Dziełosztukiludowejzawszemiałodwóchautorów:tego,którywykonałjenawsi19,itego,który
jewyselekcjonowałjakoludowe,anastępniepoddałprzekształceniuwsztukę.Wprzypadkuwiększości„dzieł
ludowych”selekcjonerudzielałtakżeinstrukcji,jakjewykonać,ipokazywałwiejskimwytwórcom,couważał
zapiękne,boludowe.Osposobachinstruowanialudu,jakpowinientworzyć,byjegosztukabyłaludowa,oraz
opowodach,dlaktórychtorobiono,traktujewdużejmierzetaksiążka.Wynikazniejtakże,żesztukaludowanie
istniejebezinteligenckiegoudziału,akreatywnośćartystycznamieszkańcówwsiwykraczapozainteligenckikonstrukt
ludowości.
Współautoremludowegodziełasztuki,któryokreślasięjakojegoodkrywca,jestinteligent.Przedstawicielgrupy
społecznej,któraodegrałakluczowąrolęwmodernizacjipolskiegospołeczeństwaikonstrukcjinowoczesnegopaństwa
narodowego,określającpolskimodelobywatelstwa.„Idealnymobywatelemstałsię[…]niemieszczanin,jakwkrajach
EuropyZachodniej,czygentleman,jakwAnglii,inieprzedsiębiorca,jakwStanachZjednoczonych,alewłaśnie
inteligentoszlacheckimpochodzeniu.Szlacheckośćidealnegointeligentabyłaodpoczątkuwpewnymsensie
szlacheckościąprzezeń«zawłaszczoną»isztuczniezrekonstruowanąnapotrzebynowych,postfeudalnychrelacji
społecznych.Dotyczyłaonawpierwszejkolejnościmanier,ogłady,«kulturalności»”20.Inteligencja,którawII
RPtworzyłanarodowąelitę,opierałaswójstatusspołeczny„popierwsze,nakapitalekulturowymwróżnychjego
formach,oducieleśnionejpozmaterializowaną,oraz,podrugie,nakapitalespołecznym,czyliobecnościwszeregu
związanychzinteligencjąinstytucjiorazczłonkostwiewjejnieformalnychsieciach”21.Nawetobowiązującawczasach
PRLkrytykastosunkówspołecznychzaczasówIczyIIRzeczpospolitejniezmieniłategofaktu,przyćmionaprzez
narracjekulturypopularnej,„naturalizująceszlacheckąelitęjakoprotoplastęelitynarodowej”22.
