Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
2.Rzeczywybrane,rzeczyludowe
Kulturaludowa–zmitologizowanaprzezpolitykęitradycję–dodatkowojeszczemityzowanaprzeznaukę,która
mająopisywać–stawałasięczęstowygodnymmateriałemdowygrywaniarozmaitychaktualnych
potrzebpolitycznych.
PiotrKowalski1
Obrazy,któreznalazłysięnawystawiewPałacuSztuki,pochodziłyztrzechprywatnychkolekcji,zgromadzonych
przezprzedstawicieliinteligencji2.WXIXipoczątkachXXwiekutowłaśnieonizróżnychpowodówzbierali
przedmiotymaterialne,wytwarzaneiużytkowaneprzezchłopskichmieszkańcówwsi,achoćpobudek
dokolekcjonowaniabyłokilka,tołączyłojejedno:zbieranerzeczyuznawanozaludowe.Jesttobowiemtakże
czas,gdypowstaje,umacniasięizaczynastereotypizowaćreprezentacjawsijakoprzestrzeniludowej,ajejchłopskich
mieszkańców,którychwpierwszejpołowieXIXwiekuokreślanoczęściejnazwą„gminu”–jakoludu.Znaczenia,
którełączonoztąreprezentacją,orazfunkcje,jakieonapełniła,kształtowałyzarównomotywacjekolekcjonerów,jak
isamorozumieniekategorii„sztukaludowa”.Kolekcjonowanierzeczywytwarzanychiużytkowanychprzezlud
mogłostanowićczęśćszerszegoprojektuzbieraniastarożytnościkrajowych,podejmowanegonajczęściejzpobudek
patriotycznych.Bywałopochodnątroskiomaterialnydobrobytmieszkańcówwsi(czyraczejojegobrak)iłączyłosię
zdziałalnościąokreślanąjakopopieranieprzemysłuludowego.Mogłoteżwynikaćzprzekonania,żeobiektymaterialne
ułatwiająnaukowepoznaniesposobużyciaużytkującychjeludzi,atworzonezichpomocąreprezentacjeumożliwiają
przekazywanienaukowejwiedzy.Wreszcie–bywałoskutkiemdbałościoestetykęwyrobówwytwarzanych
przemysłowoiużytkowanychwmieście,łączącsięwówczaszdziałalnościąnapolutakzwanejsztukistosowanej.
PonadtowZakopanem,gdziekontaktyinteligentazchłopemmiałynietypowydlainnychregionówcharakter,
kolekcjonowaniechłopskich–góralskich–wytworówbyłoprzedewszystkimpochodnąsytuacjiletniskaoraz
sposobówkonstruowaniajegoatrakcji3.Każdaztychmotywacjiuruchamiałaniecoodmiennemechanizmyselekcyjne,
ato,codziśokreślamymianemsztukiludowej,jestwdużejmierzepochodnąstrategiikolekcjonerskich
wypracowanychnapoczątkuXXwieku.Towoparciuorzeczy(iichreprezentacje4)zgromadzonewzbiorach
ikolekcjach(częstotakżewłasnych)pierwsibadaczesztukiludowejkonstruowalidefinicjetegopojęcia,anastępne
pokoleniazbieraczyimuzealnikówbudowałykolejnekolekcje.Sztukaludowapowstaławięcnaskutekselekcjirzeczy
dostępnychnawsi,dokonywanejzperspektywyichwartościdlainteligenckiegokolekcjonera,badacza,atakżeartysty.
Tenostatnibywałzarównokolekcjoneremwidoków,którymnadawałformętypówludowychlubscenrodzajowych,jak
izbieraczemornamentów,form,atakżesurowcówitechnik,którewykorzystywałwewłasnychprojektachrzeczy
użytkowych.Mechanizmytejselekcjipozostawałydlauprawiającychjąinteligentówprzezroczyste,stanowiącelement
ichkulturowegowyposażenia.Nabywalijejakoczęśćhabitusu,wrazzsądemsmakuidyscyplinąciała.
LUDIRZECZYOJCZYSTE
„Sątoponajwiększejczęścilichotytakpodwzględemukładu(kompozycji),jakwykonania,zktórychartystaniczego
sięnienauczy,aledlabadaczarzeczyojczystychistarożytnościmająonewielkąwartość”5,pisałHenrykSchmitt
womówieniuzbiorówJózefaGwalbertaPawlikowskiego,opublikowanymw„Czasie”napoczątku1857roku,pięćlat
pośmiercikolekcjonera.Pawlikowskigromadził„starożytnościojczyste”:książki,mapy,ryciny,rysunki,pieczęcie
inumizmaty,początkowowswojejposiadłościwMedyce,apotemweLwowie,traktująckolekcjonerstwojako
patriotycznyobowiązek.Zjednejstronykontynuowałrodzinnątradycję,bozbieraczemstarożytnościkrajowychbyłjuż
jegoojciec,JózefBenedykt,którynabyłdobramedyckie;zdrugiej,dosystematycznegokolekcjonowaniapamiątek
ojczystychskłoniłgokontaktzJózefemMaksymilianemOssolińskim,któregozbiorypośmiercikolekcjonera
inwentaryzował6.ZarównoOssoliński,jakimłodszyodniegoopokolenieJózefBenedyktPawlikowskizaczęlitworzyć
swezbiorypoupadkuRzeczpospolitej,wduchu,którytowarzyszyłbudowiepuławskiejŚwiątyniSybilli,azarazembył
propagowanyprzezTowarzystwoWarszawskiePrzyjaciółNauk(Ossolińskibyłjegoczłonkiemod1800roku).
Głównymzałożeniemtegoprogramubyłogromadzeniepoupadkupaństwowościwszelkichpamiąteknarodowychoraz
dokumentowaniedziejówikulturynarodowejzmyśląoprzyszłości(inskrypcja„PrzeszłośćPrzyszłości”została
umieszczonanadwejściemdoŚwiątyniSybilliwPuławach):chodziłoostworzeniekorpusunarodowegodziedzictwa,
któryumożliwiodbudowanieniezależnejpaństwowości.
Jednymzelementówtychdziałańbyłostworzeniekompendiumwiedzyo„obyczajach,zwyczajach,obrządkachnarodu
polskiego”,októrymuwięzionywOłomuńcuHugoKołłątajnapisałw1802rokudokrakowskiegoksięgarzaJanaMaja
polekturześwieżowydanejksiążkiTadeuszaCzackiegoOlitewskichipolskichprawach7.Zgodniezprogramem
zawartymwtymliście,opublikowanymw1810roku8,celmiałzostaćosiągniętydziękipoznaniu„wszystkichludów
tegokraju”9.PotencjalneźródłowiedzyonarodowejprzeszłościKołłątajupatrywałwbadaniuniewykształconych
członkówklasniższych:„chcącatoliszukaćwobyczajachnaszychwiadomościotradycjachpoczątkowych,
ipodobieństwadodawnychludów,trzebanampoznaćobyczajepospólstwawewszystkichprowincjach,
województwachipowiatach”10.Choćwczasachpowstanialistu„pospólstwo”oznaczaćmogłomieszkańcówniskiego
