Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ZapoznaniusięzdziejamiorganówadministracjiterenowejsłużąaktaSejmuCzte-
roletniego,atakżekorespondencjakomisjiporządkowejzcentralnymimagistraturami
państwowymi.AktaKomisjiPolicjiObojgaNarodówiStrażyPrawzlat1791–1792
zawierająwiadomościoróżnychaspektachdziałalnościKomisjiCywilno-Wojskowych
orazżyciacodziennegozbiorowościlokalnych,naprzykładoszpitalnictwie,wprowa-
dzeniureformmiejskichlubnurtującejmieszczankwestiijurydyk23.
Ważneźródło,wykorzystanewtejpracy,stanowiąkonstytucjesejmowe,zawierają-
ceinformacjeozałożeniukomisjiorazuwzględniająceówczesnenabrzmiałeproblemy
społeczne24.Należywziąćpoduwagęzawodnośćwyprowadzaniafaktówztreścidecyzji
legislacyjnych:zamiaryustawodawcówniezawszepokrywałysięzegzekwowaniem
przepisówprawnychprzezobywateli.Dlategonależyzwielkąostrożnościąprzepro-
wadzaćrekonstrukcjędziałalnościkomisjiporządkowychnapodstawiewspomnianych
wyżejźródeł,atymbardziejpróbowaćwyprowadzaćznichwnioski.
DowłaściwejrekonstrukcjicałokształtudziałalnościKomisjiCywilno-Wojskowych
niezbędneokazałosięzapoznaniesięzmateriałamiKomisjiSkarbowejiKomisjiWoj-
skowejWielkiegoKsięstwaLitewskiegoorazichkorespondencjąznowymistrukturami
władzywterenie.Należątu„expedycje”orazraportykomisjiporządkowych,lustracje
dymóworaztaryfypodymnegopodatku,przeprowadzaneprzezkomisarzy25.Naspecjal-
nąuwagęzasługująraportykomisjiporządkowychdlaKomisjiWojskowej26.Douchwy-
ceniaproblematykidziałalnościadministracjiterenowejzokresuSejmuCzteroletniego
koniecznewydajesięzapoznaniezezbioramiTrybunałuLitewskiego,wktórychudało
sięnatrafićnawiadomościdotyczącerozwojuówczesnegoszpitalnictwa27.
Szerokizakreskompetencjikomisjiporządkowychwskazujenapotrzebęzbadania
ksiągaktowychsądówziemskich28.Naprzykładanalizujączawartośćzespołusąduziem-
skiegopowiatugrodzieńskiegozlat90.XVIIIwieku,udałosięodnaleźćwłączonedo
nichfragmentyksiągmiejscowejkomisjiporządkowej,zawierająceksięgipaszportów29.
Następnyprzykładstanowiprodukcjakancelariiziemskiejpowiatukowieńskiegozlat
1791–1792,doktórejwciąganoróżnorodnedokumenty,naprzykładpowołanianastano-
wiskawkomisji,czyli„kredensnakomisarstwocywilno-wojskowe”30.Dotakiegownio-
skuskłaniazapoznaniezzespołemksiągziemskichpowiatuejszyskiegozarchiwum
wWilnie,wktórychznalazłysięksięgilidzkiejkomisjiporządkowej.Informacjioad-
ministracjiterytorialnejdostarczająksięgiziemskietelszewskieksięstważmudzkiego31.
MateriałydotyczącepracKomisjiCywilno-Wojskowychtrafiałytakżedoksiąg
grodzkich.Zregułykomisarzeporządkowiwystępowaliwtychaktachjakojednaze
23ArchiwumGłówneAktDawnych(dalejAGAD),ArchiwumKrólestwaPolskiego(dalejAKP)149–152,
205,233;Tzw.MetrykaLitewska(dalejTzw.ML)IX27,44;VII164,165,169,171–174;ArchiwumPotockich
(dalejAP)104;AktaSejmuCzteroletniego(dalejASCz)14.
24Voluminalegum(dalejVL),t.IX,Kraków1889,s.221–222.
25LPAH,F.11op.1nr123,124,155,1005(SA3709);1006(SA3713),SA4056,4151,4153,4154,
4156;F.11op.2nr227.
26LPAH,F.4op.2.
27LPAH,SA894–896.
28LPAH,SA15163k.161–161v,571–572v.
29NAHB,F.1755po.1nr196k.42–347.
30LPAH,SA13807,k.26.
31LPAH,SA15163k.161–161v,193,340,571–572v.
12
