Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
24
1.Spadkobiercaumarłychautorytetów.Naródjakosuwerennowejgeneracji
kontrolispołecznej,woluntaryzmwładców,któryniepozwalałnawykształcenie
sięmechanizmówregulacyjnych.Szczególnieciężkiebyłopołożeniechłopstwa,
któregolospomimoupływuczasuiudoskonalanianarzędziprodukcjiraczej
siępogarszał,niżpoprawiał.Grzechówmonarchiibyłojednakznaczniewięcej.
Podrugie(totakżewskazujeTocqueville),szczególniefatalnewskutkach
okazałosięoddaleniesięstanówodsiebie.Władzaunikającakontrolizmuszała
samąsiebiedodzielenialudzi,oddzieleniastanów,bynaród,którymiałutrzymy-
waćpomysłykróla,pozostawałwewnętrznieskłócony,zdezintegrowany.Rozdział
klasbyłnzbrodniąstarejmonarchii,późniejstałsięjejwymówką”:
Naródjestspołecznościąrozmaitychskłóconychzesobąstanówiludów,którego
członkówłączątylkobardzonielicznewięzy,więcteżikażdydbatylkoowłasny
interes–stwierdzazesmutkiemTurgotwtajnymraporciedokróla.–Nigdzienie
widaćinteresuwspólnego.Wsie,miastanieutrzymujązesobąściślejszychstosunków
niżokręgi,doktórychprzynależą.Niemogąsięzesobądogadaćnawetwsprawie
prowadzeniarobótpublicznych,któresądlanichkonieczne.Wtejnieustającejwojnie
pretensjiiinicjatywWaszaKrólewskaMośćzmuszonyjestowszystkimdecydować
samalboprzezswoichpełnomocników.Czekasięnaspecjalnerozkazykrólewskie,
byprzyczynićsiędopublicznegodobra,byuszanowaćcudzeprawa,aniekiedy–by
korzystaćzprawwłasnych7.
Cozatymidzie,przezcałewieki,jakcelniezauważadeTocqueville,Fran-
cjaulegałaprocesowistopniowejcentralizacji.Prowincjeimiastatraciłyswe
uprawnieniasamorządowetak,bywkońcuuzależnićfunkcjonowanieprowincji
odwersalskiegocentrum.Logikasystemu,czyraczejlogikaprocesu,byłatak
konsekwentna,żenawetpomimowysiłkówwładz,byograniczyćrozrostParyża,
tenpotężniałniepomierniewporównaniuzinnymiośrodkami.Prowincjonalność
istołecznośćokazałysięweFrancjisilniejszeniżwwieluinnychkrajachEuropy:
SłynnypodróżnikArthurYoungwyjeżdżazParyżawkrótcepozwołaniustanówge-
neralnychinakrótkoprzedzdobyciemBastylii:kontrastjakidostrzegamiędzytym,
cooglądałwmieścieitym,coznajdujesięzarogatkami,zadziwiago.(ś)Wkażdym
mieścieYoungpytamieszkańców,comajązamiarrobić.nOdpowiedźjestwszędzieta
sama–pisze.–Jesteśmytylkomiastemprowincjonalnym;trzebazobaczyć,corobią
wParyżu”
,dodajeYoung.
Nierazdziwionosięzaskakującejłatwości,zjakązgromadzeniekonstytucyjneza
jednymzamachemzdołałounicestwićwszystkiestareprowincjefrancuskie,zktórych
kilkabyłostarszychodmonarchii,imetodyczniepodzielićkrólestwonaosiemdzie-
siąttrzyodrębneczęści,jakbytobyłydziewiczeziemieNowegoŚwiata.Chybanic
niezdumiało,nieprzeraziłobardziejresztyEuropy,któraniebyłaprzygotowana
natakiewidowisko.nPierwszyrazwidzimy–piszeBurke–byludziedarlinasztuki
7
Ibidem,s.327.
