Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.1.Dziedzictworewolucji
23
niemogłodziwić,żekolejnapoirytowanapolitykąmonarchiispołecznośćinaczej
sformułujepodmiotwładzypaństwowej.
Wrzeczywistościsamaideanowegoporządku,wtymprzedewszystkimno-
wegosuwerena,niebyłajednakzupełnąnowością.Pamiętanoprzecieżobardzo
pomyślnejprzeszłościateńskiejpolitei,rzymskiejrepubliki,opaństwieweneckim
czyofenomenieSzwajcarów,trudnoteżzaprzeczyć,żeAngliastawałasięzdecy-
dowaniecorazbardziejfasadowąmonarchią,przyjmującdefactopostaćkorono-
wanejdemokracji.Zdrugiejstronyistniałytakżekonstruktystricteteoretyczne,
zwykleutopijne(jakwprzypadkuThomasaMorelaczyTommasaCampanelli),
którepokazywały,żeidearządówpowszechnychnigdyniezaginęławpamięci
Europejczyków.Zpunktuwidzeniapraktykiwładzyproblemleżałjednaknie
tylkowświadomościmożliwegoupodmiotowieniacałejspołeczności,leczraczej
wsamymcharakterzetejzbiorowości.Jakbowiemmożliwejest,abyNaródstałsię
suwerenemwpaństwie;jakiewarunkimusząbyćspełnione,abyprzedsięwzięcie
nieskończyłosięjakpowstanieSpartakusa,wojnachłopskaMunzeraczypowsta-
nieChmielnickiego?
PrzykładStanówZjednoczonychiFrancjistanowiwtymwypadkubardzo
dobrymateriałilustracyjny.Niemożedziwić,żewłaśniewtychkrajachzerwano
zmonarchiąiopartosięnawolinarodu.Zczymzatemmieliśmydoczynienia
zarównozaAtlantykiem,jakiwkolebcecywilizacjizachodniejnaStarymKonty-
nencie?Przewodnikiempogłówniefrancuskichproblemachmożebyćnieoceniony
AlexisdeTocqueville.
Popierwsze,wobumiejscachwystąpiłypoważneidokuczliweperturbacje
ocharakterzeekonomicznym.Amerykanówdrażniłypodatkoweobciążenia,za
któryminiepodążałareprezentacjawstrukturachwładzy,iutrudnieniawhandlu,
stanowiącymdlawielupodstawęegzystencji.LudFrancjipodkoniecrządówLu-
dwikaXVIzacząłodczuwaćgłód,anadmierneobciążeniafiskalnedoprowadziłydo
jeszczewiększegowzburzenianiżwAmeryce.Sytuacjagospodarczabyłakatastro-
falna,owielepoważniejszaniżzaoceanem;możnabyłosięzatemspodziewać,że
wydarzeniaprzyjmątragicznyobrót.Tocquevillewswejcelnejdiagnoziechoroby
francuskiegoabsolutyzmuukazujefatalnąwskutkachpolitykęgospodarcząpaństwa
znaczniewyprzedzającączasyKrólaSłońce–pomysłfrymarczeniamonopolami,
któryprzynosiłdoraźnekorzyścimonarchii,leczosłabiałznaczącostrukturęmiast.
Rzeczjasna,nicpodobnegonienastąpiłoby,gdybyutrwaliłasiępraktyka
pytaniaspołeczeństwaozdanie:nMożnaśmiałostwierdzić,żeżadnaztych
fatalnychinstytucjinieprzetrwałabyidwudziestulat,gdybywolnobyłoonich
dyskutować.Żadnaniepowstałabyalbonierozrosłasiętakgroźnie,gdybyza-
sięganoradystanów,bądźgdybysłuchanoichskarg,kiedysięjeszczeczasami
zbierały”
6
.Fundamentalnymproblememabsolutnejmonarchiibyłzatembrak
6
TocquevilleAlexisde,Dawnyustrójirewolucja,tłum.AnnaWolska,Czytelnik,Warszawa
1970,s.171.
