Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
38
1.Religiajakozjawiskospołeczno-kulturowe-ujęciateoretyczneaoperacjonalizacja
Zjednejwięcstronyjednostkajestodosobnionazpowoduiniepowtarzalnościintym-
nychdoświadczeńuważanychzanboskie”
,nniewytłumaczalne”
,npozaempiryczne”
,uni-
kalnościżyciowychwyborów,anawetsposobu,wjakidlaichwytłumaczeniawłączasię
elementynponadnaturalne”
.Dziejesiętakdlatego,żekodyfikacjawszystkichwyobrażeń,
nwidzeń”
,doświadczeńisposobówkonceptualizowanianawłasnyużytekuniwersumnie
byłabymożliwa.Wtymwięcsensiepozostajemywswoichdoświadczeniachwodosob-
nieniu,wędrującpomapiewłasnejświadomości.Zdrugiejstrony:wkolejnychetapach,tj.
wtedy,gdyowedoświadczenia,nwidzenia”
,drobneobserwacjeizdarzeniaidentyfikowa-
nepóźniejjakogranicznestaramysięndorysować”
,zwerbalizować,połączyćwsekwencje
inadaćimreligijnąlegitymację134,mogąbyćonepoddanedointerpretowaniulubreinter-
pretacjiprzezotoczenieiprzezreligijneinstytucje.Wtedyteżzachodziproces,któryPeter
Bergernazywantworzeniemświatawświadomościjednostki”
,choćmożewświetletego,
copowiedzianepowyżej,powinniśmyraczejmówićospołecznymtworzeniuowegoświa-
tananowobądźonadawaniumuspójnościnpoprzezkonwersacjęzeznaczącymiinnymi
(takimijakrodzice,nauczyciele,rówieśnicy)”135.Świattenutrzymujesięprzytymnjako
rzeczywistośćsubiektywnapoprzeztensamrodzajkonwersacjiprowadzonejztymisa-
mymibądźteżznowymiznaczącymiinnymi(takimijakwspółmałżonkowie,przyjacie-
leczyteżzwiązaniznamiludzie)”136.Jednaktakonwersacja-którejutrzymanieklasyk
teoriisekularyzacyjnych,apóźniejkoncepcjidesekularyzacjiuważałzaniezbędne-była
wwarunkachradzieckichbardzomocnoicelowoupośledzona137,anarzędziamającesłu-
żyćjejograniczeniułączyłysięzuruchomieniemszeregunegatywnychsankcjiformalnych
inieformalnych.Badanierelacjibiograficznychmożejednakpozwolićnarozpoznanie,czy
tegorodzajukonwersacjawogólewystępowała(kuczemuskłaniasię,jakpamiętamy,na
przykładAleksandrPanczenko138),ajeżelitak,tokto(lubco)mogłozastąpićklasyczne
figuryznaczącychinnych,októrychpiszePeterBerger.
134
CraigMartinpowtarzazaPeteremBergerem,żewprzypadkulegitymizacjireligijnej(wodróżnieniu
odinnychjejrodzajów)włączanesądoniejnelementyponadludzkielubnadnaturalne”(C.Martin,
Acriticalintroductiontothestudyofreligionś,s.96).
135
P.Berger,Świętybaldachim.Elementysocjologicznejteoriireligiiś,s.46.
136
Tamże.
137
Należyprzytymzauważyć,żeefektówdziałańinstytucjonalnychniewolnoutożsamiaćzintencjami
owychdziałań,przedczymprzestrzegaCraigMartin(C.Martin,Acriticalintroductiontothestudyof
religionś,s.116).Mimotocelowośćdziałańsekularyzacyjnychniepowinnabudzićwtymprzypadku
wątpliwościnietylkozpowoduzałożeńideologicznych,aletakżesposobulegitymizowaniakonkret-
nychakcjiantyreligijnychwcałymokresieistnieniaZSRR.Otym,żedziałaniaowebyłycelowe,sko-
ordynowaneiwpisywanewszersząstrategięwymuszonejsekularyzacjiprzekonamysięwrozdziałach
historycznych.Wezwaniadointensyfikacjipracyateistycznejpojawiałysięcyklicznie.Innarzecz,że
wniektórychprzypadkachbezpośrednioponichnastępowałzmasowanyataknagrupyiinstytucjereli-
gijne,wreszcieatakipersonalne,podczasgdypoinnychapelachpartyjnychitowarzyszącychimkampa-
niachprasowychrepresjeutrzymywałysięnaumiarkowanympoziomie(J.Anderson,Religion,stateand
politicsintheSovietUnionandsuccessorstates,Cambridge1994,s.2).Opisreligijnychrepresjiniebędzie
więcmożliwybezuwzględnieniakorespondencjiwewnętrznejpomiędzyurzędnikamipaństwowymi
różnychszczebli,instrukcjiispecjalistycznychtekstówantyreligijnych,indywidualnychprzypadków
prześladowańiwreszciepublikacjidysydenckich(samizdat,takżetamizdat).
138
A.A.Panchenko,Morality,utopia,discipline.NewreligiousmovementsandSovietcultureś,s.220-
221.
