Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
10
MariolaFlis
Kołakowskiegojesttojednazwieluformalienacjirozumu.Zatemracjonalność
niejestjakimśfaktem,alepołączeniemokreślonychdążeń,którympodporządko-
wujemysięwnaszymmyśleniu,mówieniu,poznawaniuidziałaniu.Tołączenie
określonychdążeńjestrezultatemrefleksyjnościrozumu,któraumożliwiaracjo-
nalneprzekraczaniestandardówracjonalności.
JakpokazujeHerbertSchnädelbach8wesejuRozum,ówrozummożebyć
pojmowanyjakosubiektywnyalbojakoobiektywny.Zkoleirozumsubiektyw-
nymożemiećwieleodmian:od„operacyjnej”(prowadzącejodprzesłanekdo
konkluzji)iintelektualnej(intuicyjnyogląd)poteoretycznąipraktyczną(zza-
łożeniem,żerozumwcałościjestautorefleksyjniekrytyczny).Terozróżnienia
nieuchylająproblemuhistorycznejprzygodnościrozumuanijegojęzykowego
charakteru.Pozostajetakżenierozwiązanakwestiarozumuobiektywnego.
Możnarozumobiektywnyokreślićjakosumęintelligibilnych,tojestuchwyt-
nychprzezintelekt,strukturświata.Najlepiejzobrazowałtenrodzajrozumu
GeorgW.Hegel.Podstawowąteząjegosystemufilozoficznegojestta,którautoż-
samiamyśl(absolut)zbytem.Człowiekjakopodmiotpoznaniastwierdza„zjed-
nejstrony,żeistnieniejestmyślą,iujmujejepojęciowo,azdrugiej–naodwrót
–odnajdujewswoimmyśleniuistnienie”9.Mamytutajwyraźneutożsamienie
myśliibytu,cooznacza,żebytmusibyćidentycznyzmyślą,ponieważrealizuje
tylkojejprawa.Byttożsamyzmyśląrozwijasięwsposóblogicznyitowłaśnie
stanowikorzenieheglowskiegoracjonalizmu.
Racjonalizmtenopierasięnaprzekonaniu,żeidea(rozum),poprzedzająca
światmaterialny,jestpodłożemtegoświata,myśljestpierwotniejszaodprzyro-
dy(bytumaterialnego).Światmaterialnyzostałwyłonionyzidei.Siłąstwórczą,
którawyłoniłamaterięzmyśli,jestrozum,askoropoprzezrozumpowstajeświat
materialny,toprawajegorozwojusąrozumne,logiczne.Zatemwświecieniema
tajemnicy,wszystkojestrozumneidziękitemuwszystkomożnapoznać,ogarnąć
ludzkimrozumem.Należydodać:wszystkozwyjątkiemrozumu.
AutorFenomenologiiduchanieprzezwyciężyłsceptycyzmuDavidaHume’a.
Niejesteśmywstanieuprawomocnićnaszegosposobupoznawania,bowiemro-
zumniemożesamsiebieuzasadnić.WzoremHeglatrzebagopoprostuzałożyć,
bowiemniemaalternatywydlarozumu.Kryzysracjonalnościpoleganatym,
żenastąpiłwyraźnyzwrotkutemu,corozumowiobce,cojestnierozumne.Nie
zmieniatojednakfaktu,żerozumzdekonstruowanynadaljestjedynymprawo-
mocnymsposobempoznawaniaświata.Tym,codoprowadziłododekonstrukcji
rozumu/racjonalności,jestjęzyk.Mówiącinaczej,wszelkawiedzajestasertyw-
na,anegacja–jakpisałprzewrotnieJerzyLec–jestpozytywnymelementem
całości.
8HerbertSchnädelbach,Rozum[w:]E.Martens,H.Schnädelbach(red.),Filozofia.Podstawowe
pytania,WiedzaPowszechna,Warszawa1995.
9GeorgW.Hegel,Fenomenologiaducha,t.I,PWN,Warszawa1965,s.78.
