Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
13
człowiekaposiadaświadomość,którakonstytuujesięwokółcentrum,którymjest„ja”.
„Ja”posiadaprzedmiot,którysięodniegonieróżni,czyli„świadomośćja”.Następnie
„ja”pragniewykroczyćpozapoczucie„jaabstrakcyjnego”iodkryć„jaogólne”.Ten
etaptosamoświadomość,któraujmujesiebiejakojednostkowąwbezpośredniejre-
fleksji.Wpoluowejrefleksjipowstajepędkuogólności„ja”,któreniejestmożliwedo
zrealizowaniadopóty,dopókiczłowiekujmujesiebiejakocośobcego,awięcwświa-
domości„ja”człowiekjestprzedmiotem.Pouznaniu–zespoleniuz„ja”ogólnym,
zniesieniuprzedmiotowości,pęd,którynapoziomiejednostkowejsamoświadomości
jeststały,determinujedążeniesamoświadomościdodrugiego,innego„ja”,poprzez
któreuzyskujeuznanieswojejwolnościirozwoju.Ponieważprocestenodbywasię
wodniesieniudowszystkichjednostek,więcwnaturalnysposóbmusipowstać
sprzecznośćinapięciemiędzynimi.Dlategoteżostatecznymetapemrozwojuducha
subiektywnegojestracjonalnawspólnotaspołeczna.Państwo–duchabsolutny–jest
jedynymwarunkiemosiąganiaprzezjednostkiszczegółowychcelów.Państwokonsty-
tuujesiędospełnianiainteresówobywateli,jednakzdrugiejstronyjestdlaobywateli
zewnętrznąkoniecznościąiwyższąwładzą,azatemobywatelesąodniegozależnii
zobowiązanidopodporządkowaniamuswoichinteresów.Mamywięcsprzeczność
inowenapięcie.Jakiejestmiejscekulturywtymsystemie?Każdajejpostaćtoetap
przemijającyrozwojuspołeczeństwa,konieczny,logiczniewynikającyzpoprzedniego.
Jeżeliprzyjęlibyśmyobiegowądefinicjękulturyizałożyli,żeprzejawiasięonazarów-
nownormach,wartościachizasadachkonstytuującychprawo,moralność,etykę,jak
iwsztuce,tomusielibyśmystwierdzić,żefunkcjonujeonanagranicyduchaobiek-
tywnegoiabsolutnego.Jeżelitak,tojestonazarównoprzemijającajakowyrazdanej
epokiidanegonarodu(ewolucjaduchaobiektywnego),jakistanowielementideału
dążeniaczłowieka(duchabsolutny).Jestzatemśrodkiemicelem,którywswejistocie
wydajesięprzerastaćczłowiekawujęciujednostkowym.
Włonienurtuhumanistycznegowokresiepozytywizmupojawiłasięteoriakultury
Taine’a7.Byłotopodejścieuwzględniającejedynieaspektindywidualistycznykultury
zpominięciemaspektuspołecznego.Jednostkiwyłącznietworząkulturęidzieje.Jedy-
nymrzeczywistymbytemsądlaTaine’acieleśniludzie,natomiastwszystkieatrybuty
–takiejakmity,religie,symbole–sąabstrakcją.Jedyniefakt,iżludziepodobnieod-
czuwają,wierząiwyznająpodobnezasady,jestpodstawądorozważańozjawiskach
społecznych,jednakżekultura„stajesię”wspołeczeństwiepoprzezindywidualnych
ludziinaichpoziomiejesttworzona,azatemwtymrozumieniumaonaHeglowski
atrybutduchaabsolutnego.Dziejetworzonesąjednakprzezjednostkiprzeciętneity-
powe,jednostkiwybitnezaśiichwkładwzmianęogólnieprzyjętychwartościlub
poszerzenieposiadanejwiedzysąmałoznaczącenatleogromuspołeczeństwaiwspól-
nychwiększościprzekonań.
Takontrowersyjnateoriazdajesięmiećzastosowaniewewspółczesnejprzedsię-
biorczości,gdziewartościaminadrzędnymisąpracazespołowaorazintegracjacelów
wjedenzbiorowycel,jakimjestsukcesprzedsiębiorstwa.Niematumiejscanaindy-
widualizmipartykularnośćinteresów,chociażpodkreślasięznaczeniecechprzywód-
czychorazwagęroliliderówpotrafiącychpoprowadzićzespółdowspólnegocelu.
Drugiepytaniedotyczymożliwościrozpatrywaniakulturynagrunciekonfliktowo-
ściżyciaspołecznegoiekonomicznego.Ekonomicznyliberalizmpowodowałcoraz
7W.Tatarkiewicz,Historiafilozofii,t.III,WydawnictwoNaukowePWN,Warszawa2002,s.119.
