Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
8
(tom1-1866,tom2-1872,tom3-1872).ListyWinckelmannazawszesłużyły,
jakpowiadaGoethe,dopoznaniaduchowegokształtuuczonego,Gestalt,możnaby
zresztąopisaćnieskromnąwcaleczęśćniemieckiejbiografistykihistorycznejprzez
pryzmatbudowanejwjejramachsylwetkiWinckelmanna5.Punktciężkościcałego
problemuleżywinnymmiejscu-wpytaniu,dojakiegostopniaWinckelmann,także
wswoichwydawałobysięnajbardziejintymnychlistach,tworzyswojąrolę-toznaczy,
czynigdyniezapominaoswoistejinscenizacjiiautokreacjiwłasnejosobowości.
Oczekiwaćpoczyjejśkorespondencjijakiejśniezapośredniczonej,całkowitejprzezro-
czystościiautentyczności,prawdziwościbezpozy,jestrzeczjasnasporymniepo-
rozumieniem-różneepokimają,bytakrzec,różnemiaryszczerościisposobyjej
wyrażania-odmienniedefiniujągraniceprzemilczeniaistylistykętego,coistotne.
Zresztąniedotyczytowyłącznieepistolografii.Któżrozstrzygnie,bypozostaćprzy
epoceWinckelmanna,naileszczeresąWyznaniaRousseau.Zpewnościąsam
Rousseauchciałbyosiągnąćefektbezpośredniości,owej„przejrzystości”,októrejpisał
JeanStarobinski
6
.Swoistawiwisekcjauczuć,boone,jakwiemy,niezwodzą,miałaby
sięstaćgwarantemprawdomówności.JednakrzutokanaKuzynkamistrzaRameau
DenisaDiderotaprzekonuje,jakdaleceprezentacjauczućmożebyćgrą,acynizm
jedynymwarunkiemprawdy.Winckelmannniejestjednakaniniebywacyniczny-
chociażwikłasięwnajróżniejszerelacjenadworzewDreźnie,nadworachrzymskich
kardynałów,przyjmujezewnętrzneoznakiprzynależności,towmniejszymstopniu
jestczęściąkulturydworuarystokratycznego,wwiększymnatomiastoświeceniowej
kulturyuczonych,jakkolwiektedwiesferyprzecinająsięwzajemnieifunkcjonujątylko
wzdystansowanejsymbiozie.Listyukazująpoczęścistarannieskalkulowanywkate-
goriach„powołania”i„budowytożsamości”,apoczęściniekontrolowany,bezwiedny
procestworzeniaindywidualnościuczonego7.Atolipokazująsiętamjeszczeinne
5.Por.J.Rößler,Winckelmann-VerehrungundWinckelmann-Biographik,w:Winckelmann-Handbuch:Leben-Werk-
Wirkung,red.M.Disselkamp,Stuttgart2017,s.278-288.
6.J.Starobinski,PrzejrzystośćiprzeszkodaorazsiedemesejówoRousseau,tłum.J.Wojcieszak,Warszawa2000.
7.Por.M.Disselkamp,DieStadtderGelehrten.StudienzuJohannJoachimWincklemannsBriefeausRom,Tübin-
gen1993,s.90-113.Por.także:H.Rüdiger,WinckelmannsPersönlichkeit,w:J.J.Winckelmann1768/1968,Bad
Godesberg1968,s.20-40.Wtymświetleistotnegoznaczenianabierająkonwencjonalnenapozóroskarżeniawysu-
waneprzezWinckelmannapodadresem„uczonychpedantów”(powracająceechemuJacobaBurckhardtaczy-
winnychzgołaokolicznościach-uBernardaBerensona),atakżetypowadlapewnychnurtówoświecenianiemiec-
kiegomoralistycznakrytykakulturyrokokautożsamianejzdominacjąkulturowąarystokratycznejFrancji-stądapo-
teoza„chyżobiegnącegoIndianina”iosobliwaskłonnośćkuarchaicznejfaziestylowejsztukigreckiej.Jednaksto-
sunekWinckelmannadooświeceniafrancuskiegojestdalekobardziejskomplikowanyniżoptykaprostejopozycji
iponiekądprzywodzinamyśl,dopewnegostopnia,postawęEdwardaGibbona-zjednejstronypodziwdlakul-
turyartystycznejiintelektualnejorazdlamożliwościjęzykafrancuskiego,zdrugiejodmowauznaniaabsolutyzmu
iosobowości„wielkiegomonarchy”(wyrażenieAnthony'egoAshleyaCoopera,hrabiegoShaftesbury)zawarunek
rozwojusztukinauk.Por.ważnestudia:M.Fontius,WinckelmannunddiefranzösischeAufklärung,Berlin1968;
P.Griener,Winckelmann,leslanguesetl’histoiredel’art(1775-1784),Geneve1998;E.Décultot,JohannJoachim
Winckelmann:enquêtesurlagènesedel’histoiedel’art,Paris2000.
