Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
arsdictaminis
Problematykaarsdictaminisbyłateżomawianawkompendiachsłowniko-
wo-encyklopedycznych,zwłaszczakopiowanychwPolsceiczytanychwto-
kunauczania:PapiasaLombardusa(XIw.)Elementarium,JoannesaBalbusa
(XIIIw.)Catholicon,VincentiusaBurgundiusa(zBeauvais;ok.1190-ok.1264)
Speculumdoctrinale,atakżePawłazPragiLibervigintiartium(rkpsBiblioteki
Jagiellońskiej,sygn.257).
Rodzisiępytanie,dojakiejtradycjiteoretycznejnawiązywalipolscyautorzy
ijakiedziełaobcesłużyłyimzawzór.Podstawęźródłowąodpowiedzistano-
wią:1)traktatywymienianewtekstachbądźodnotowywanenamarginesach;
2)dostrzeżonezbieżnościtekstowe;teostatniepojawiająsięjednakgłównie
wdefinicjach,mającychczęstocharakterobiegowy,azatemniezawszewiary-
godniewskazująbezpośrednieźródłoerudycjipiszącego;3)dostrzeżonepo-
krewieństwatreściowe;takirodzajzbieżnościmożejedyniewsposóbogólny
świadczyćbądźoznajomościjakiegośdzieła,bądźteżonawiązaniachdookre-
ślonejfazyrozwojueuropejskiejteoriidyktamenulubteżkręgukulturowego,
zktóregowyłoniłysięszczególniecharakterystyczneujęciatreściowe.
Prowadzonepodtymkątem(wstępneiwyrywkowe)badaniapozwalają
skonstatować,żepolscyautorzykorzystali:1)zniektórychźrodełstarożyt-
nych,przedewszystkimzRhetoricaadHerennium,przywoływanejnajczę-
ściejwformieTulliuslubRhetoricanova;rzadziejztzw.Rhetoricavetus(czyli
zCycerońskiejDeinventione);czerpalitakżezretorykpóźnoantycznychoraz
zdziełwczesnośredniowiecznych(np.:Victorinusa,Kasjodora,IzydorazSe-
willi);2)zgramatykpóźnoantycznych(np.Pryscjana)orazzpoetykśrednio-
wiecznych,głównieGodfrydadeVinsaufPoetrianovaiEberhardazBremy
Laborintus.
Podstawoweźródłoicherudycjistanowiływszakżeeuropejskieartesdictami-
nis,awśródnichzwłaszczatraktatypochodzeniawłoskiego(AlberykazMonte
CassinoDictaminumradii,GiovanniegozBoloniiSummadictaminis,Hugona
zBoloniiRationesdictandi...,GuidonaFabySummadictaminis,Bene)azFlo-
rencjiCandelabrum,BoncompagnaRhetoricanovissima),francuskiego(Pon-
s)azProwansjiSummadictaminis,DominikaDominicizViseuSummadicta-
minis,PiotrazBloisSummadictaminis),niemieckiego(LudolfazHildesheim
Summadictaminis)orazczeskiego(MikołajazDybinaSummadictaminis).
PowstającewPolscewXVw.traktatyogólnymukłademtreścinawiązujądo
strukturyprzestrzeganejwobcychartesdictaminis;pozwalato-mimopew-
nychpokrewieństwtematycznych-odróżnićjeodpisanychrównocześniere-
toryk.Zasadniczymiczęściamiwykładusztukidyktowaniabyły:1)wstępny
fragmentogólny,wyjaśniający,czymjestdictamenoraz(niekiedy)czymsztuka
jegoukładaniaróżnisięodarsrhetorica;2)omówienieczęścidyktamenu,za-
sadniczotożsamychzczęściamimowy(oratio)orazlistu(epistola):salutatio,
exordium,narratio,petitioorazconclusio;powstępnejdefinicjikażdejztych
częścinastępowała(ewentualna)enumeracjajejodmian(zprzykładami).Naj-
więcejmiejscazajmowałazzasadycharakterystykasalutacji.Wstępnepozdro-
wieniewinnobyćdostosowanenietylkodotematulistu,aleprzedewszystkim
dorelacjizachodzącychmiędzynadawcąaadresatem.Pojawiasięwięcpo-
działosóbpiszącychoraztych,doktórychsiępisze-wedługstanuspołeczne-
60
