Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
arsdictaminis
go,miejscazajmowanegowhierarchiikościelnej,zakonnejlubświeckiej,stop-
niadostojeństwa,izostajesformułowanazasadanniższości”
,nrówności”bądź
nwyższości”nadawcywobecadresatalistu.Teoretycynajczęściejposługiwali
sięschematemntrójkowym”
,stosującwszakżezróżnicowanąterminologię(np.:
infimus-medius-summus)iuzależniającodtejklasyfikacjitytulaturępo-
zdrowienia,atakże-stylcałościlistu.3)Następowałaterazczęśćpoświęcona
stylowi,którejnajważniejszymizagadnieniamibyły:a)coloresrhetoricae,prze-
ważniezpodziałemnacoloresverborumicoloressententiarum;b)modiprolon-
gandiorazmodiabreviandi;c)omówieniebłędówstylistycznych:vitiaverbo-
rumorazvitiasententiarum.
Wzorylistów(formulae)albobyływtapianewwywódteoretycznyiilustrowały
poszczególnereguły,alboteżtworzyływyodrębnionyzbiórprzykładów,poda-
wanychprzeważnienakońcutekstu.
Mimowięcwielupokrewieństwizazębieńtematycznychzretoryką,piętna-
stowieczneartesdictaminispolskiejproweniencjiprzynosiłyodmiennieuję-
tąproblematykęteoriiprozyartystycznej,niżta,którąrozwijanowtraktatach
omawiającychogólnąsztukęprozy(→arsrhetorica).
Miejscearsdictaminiswsystemieteoriiretorycznejzostałodośćprecyzyjnie
◀TREŚCI
określonejużprzezjejśredniowiecznychtwórców.Wnajwcześniejszychtrak-
DOKTRYNALNEARS
DICTAMINIS
tatachpowstającychwXIw.wbenedyktyńskimopactwienaMonteCassino,
aniecopóźniej-wśrodowiskuuniwersytetubolońskiegozalecanonowąumie-
jętnośćjakosztukęformowaniatekstupisanego,nazwanegodictamen.Opo-
zycjapisanegondyktamenu”iwygłaszanejustnieoratiozdajesięsytuowaćno-
wąsztukęwobectradycyjnejsztukiwymowy(→arsrhetorica)iodpowiednio
-przeciwstawiandyktatora”(dictator)-mówcy(orator).Zmianieuległateż
nazwaodbiorcytekstu.NawiązującdoCycerońskiejanalizyexordium,Albe-
rykzMonteCassinowtraktacieDictaminumradii(ok.1080)słowoauditores,
oznaczającegremiumsłuchaczy,zastąpiłjakżewymownymterminemlectores.
Wścisłymsensieteoriadyktamenudotyczyłalistu(epistola)orazdokumentu
(documentum,privilegium);wiedzaoformowaniudokumentuzostałajednak
dośćszybkozaanektowanaprzezbolońskichwykładowcówprawa,którzystwo-
rzylinowągałąźteoriiretorycznej,nazwanąarsnotaria.Zachowanedefinicje
twórcówikontynuatorówarsdictaminiswykraczająjednakpozatakzarysowa-
negranice.
WewstępnejfazierozwojuarsdictaminiswXI-XIIw.dictamendefiniowano
◀POJĘCIE
ogólniejakoutwórartystycznyproząlubwierszem.MagisterBernardus,któ-
regotraktatRationesdictandi(ok.1138-1143)długouważanozadziełoAlbe-
rykazMonteCassino,podałażtrzymożliweobjaśnieniasłowa,awkażdym
znichakcentowałpisemnąformęutworu,odznaczającegosięstosownością
(congruentia)wobecprzedstawianejrzeczy(res)orazkunsztemstylistycznym.
Wdalszymciągunasząuwagęprzykuwaenumeracjaodmiantakpojętego
dzieła.Dictamenmożewięcbyćmetryczne(metricum),jeślijestułożoneza
pomocąstópodpowiedniejmiary,wedługzasadiloczasu,awięczgodniezza-
łożeniamistarożytnejmetryki(→poesismetrica);możebyćrytmiczne(rith-
micum),jeśłijestułożonesylabicznie,wedługregułwierszowychukształtowa-
nychwśredniowieczupozanikuodczuciailoczasu(→poesisrithmica);może
61
