Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
arsdictaminis
teżbyćprozaiczne(prosaicum),jeślingardzimiaramiwierszowymi”(nmensu-
rasmetrorumrespuens”),aciągniesiędługoistosownie(→prosa).Taostatnia
odmiana,reprezentowanatuwyłącznieprzezlist,stanowigłównyprzedmiot
opisuwdalszejczęścitraktatu.
OkołopołowyXIIw.,kiedyarsdictaminiszaczęłapromieniowaćzItaliinapół-
noc,wcentrachintelektualnychśrodkowejFrancjisposobyrozumieniaidefi-
niowaniapojęciadictamenuległydośćwidocznejzmianie.Pamiętamy,żejuż
wXII,azwłaszczawXIIIw.doszłotudowidocznegozbliżeniatreściarsdicta-
minisorazpoetria.
NawiązującdokoncepcjiGodfrydadeVinsauf,którywswejPoetrianova
(1208-1213)rozwinąłteoriępowstawaniaidealnegonarchetypu”poematu
wumyśleiwsercutwórcy(→poeta),teoretycydyktamenupodkreślalipierw-
szeństwonarodzindyktamenuwsercu(incorde),zanimsłowapojawiąsięna
ustachizostanązapisane.Takiepoglądyformułowalim.in.JacqueszDinant
wSummadictaminis(1282-1295)orazKonradvonMurewSummadearte
prosandi(1275).
Wedługobuautorówdictamenjestsłownymujęciempewnegoidealnegoprzed-
miotu(res),istniejącegowcześniejwumyśle(lubwsercu)kogoś,ktoprzedmiot
ówwyrażazapomocąozdobnychsłów,stosownychdlatejwłaśnietreści.
Drugiwątekteoretycznywiązałsię,mówiącnajogólniej,zkoncepcjąozdob-
nościstylistycznejdyktamenu.Wdwunasto-,azwłaszczawtrzynastowiecz-
nychwykładachteoriimożnawyśledzićwyraźnezwiązkizestworzonąprzez
teoretykówpoezjizasadązdobieniantrudnego”inłatwego”(→ornatusdiffici-
lis/ornatusfacilis)dotyczącąartystycznejwypowiedzijęzykowej,którejgene-
ralnąregułęstanowiłazgodnośćmyśli(sententia)isłów(verba).Jednocześnie
artesdictaminisrespektowałyznamiennądlaśredniowiecznejteoriiwysłowie-
niazasadęntrzechstylów”:wysokiego,średniegoiniskiego(→generadicendi).
Donajważniejszychskładnikówdoktrynalnychnaukiodyktamenie-zwłasz-
czapojmowanymwąskojakodictamenprosaicum,awjeszczewiększymza-
wężeniujakoepistola-należałateoriakunsztownejrytmizacjizdania(cursus).
Stopniowautratapoczuciailoczasuwłacinieśredniowiecznejsprzyjałarozwo-
jowinowychtechnikpisarskich,aprzedewszystkimprowadziładozastąpie-
niaklasycznej(iloczasowej)klauzulizdaniowejklauzuląakcentową,nazywaną
cursus;zalecanowięcstosowanieczterechtypówzakończeńzdańbądźczło-
nówzdaniowych,znanychjakocursusplanus,velox,tardusoraztrispondaicus.
Problemten,podstawowydlastrukturyprozyartystycznej,zajmującyodpo-
czątkuuczonychwłoskich,znalazłsięterazwcentrumuwagifrancuskichteo-
retyków(m.in.Pons)azProwansji),alebyłrozwijanytakżeprzezwieluinnych
teoretykóweuropejskich,zwłaszczawItaliiiwNiemczech.
TEORIADYKTAMENU
▶
Znamieniemśredniowiecznycharteseuropejskichbyłootwieraniesię(wczę-
WPOLSCE
ściogólnej)naszerokorozumianekwestieteoriiprozyartystycznejorazpoezji
przyjednoczesnymskupianiusię(wczęściszczegółowej)nadośćwąskopoję-
tych,szczegółowychproblemachtechnicznychtwórczosciepistolograficznej.
WPolscewXVw.teoretycy,definiującpojęciedyktamenu,odwoływalisiędo
znanychsobiewzorówzachodnioeuropejskichipowtarzali-niemaldosłow-
nie-znajdowanetamsformułowania.Nazwadictamencechujesięwięcwich
62
